Arkeoloji dilimize kazıbilim olarak çevrilmiştir fakat insan eylemleri sonucu ortaya çıkan somut şeyler üzerine çalışır. Elbette bu somut kalıntıları ayakta kaldığı kadarıyla inceler ve bu somut kalıntılardan yola çıkarak çıkarımlarda bulunur. Bu somut kalıntılar elbette insan yaşantısının bir ürünü olan eşyalarla ilgilidir. Evler, tapınaklar, kaleler, kanallar ve mezarlar gibi mimari kalıntıların yanında süs eşyaları, heykeller, ev araç gereçleri, silahlar gibi kalıntılar, insana dair ne varsa arkeolojiyle ilgilidir.
Amaç sadece bir eşyanın yapısının incelenmesi değildir, bazen bir ölünün gömüldüğü yön bile o toplum hakkında bize fikir verir. Arkeoloji elbette başka bilimlerle iç içedir. Eserlerin yaşının ve döneminin tespit edilmesi konularda diğer bilimlerle işbirliği içindedir. Arkeolojiyle ilgili bir eleştiri ise arkeolojinin kültürü anlamak konusunda yetersiz kaldığıdır. Kültür fosilleşmez ve bu nedenle bir toplumun adetleri ve inançları hakkında arkeoloji bize bir noktaya kadar yardımcı olabilir.
Eskiden kalma bir belge, yazıt, dikili taş ya da mağara duvarına yapılmış resimler de elbette arkeolojinin konusudur.
Ne için, ne zaman ve kim yapmıştır?
Arkeolojik veriler peki nasıl sınıflandırılır? Bu sorunun basit bir cevabı olarak; “Bu “şey” ne için yapılmıştır?” sorusunun cevabı aranır. Bulunan kalıntının kullanıldığı amaca göre kalıntılar sınıflandırılır. Arkeolojide diğer bir önemli soru ise kalıntının ne zaman yapıldığıdır. Eşyanın ne zaman yapıldığının bilinmesi dönemsel olarak mümkün olabilmektedir. “Kim yapmıştır?” sorusu da diğer bir önemli sorudur.
Arkeoloji için en bol veri kaynaklarından birisi höyüklerdir. Birden fazla toplumun farklı zamanlarda aynı yerde yaşaması farklı arkeolojik katmanların oluşmasını sağlar ve bu arkeoloji açısından olumlu bir şeydir. Bir kültürün içeriğinin sınıflandırılması ise dikkat isteyen ayrıntılı bir süreçtir. Ekonomi, aletler, ulaşım, ticaret, savaş, demografi, aile, sanat gibi alanlarla ilgili değerlendirme yapılır.
Arkeoloji ne işe yarar?
Arkeoloji bir muamma olan geçmişi aydınlatma konusunda en önemli disiplinlerden biridir. Fosiller ne kadar eski olsa da insanlıkla ilgilidir ve insana dairdir. İnsanı, çevreyi dahası insan ve çevre ilişkisini anlama çabasında önemli bir yer tutar arkeoloji. Bu büyük iş elbette tek bir disiplinle anlaşılamazdı. İnsanı ve doğayı anlama çabasındaki tüm disiplinler için veri sağlar arkeoloji bize.
İlk uygarlıklar günümüzde teknolojinin bu noktaya gelmesinde etkili olmuştur. İnsan edimlerinin geçmişten günümüze gelen bir birikimin ürünü olduğunun anlaşılması açısından da arkeolojik bulgular önemlidir.
Öte yandan Watt ya da Edison’un en çarpıcı icatları nihayetinde sayısız nesiller boyunca sosyal gelenek aracılığıyla benimsenen ve biriken aynı türden bir icatlar toplamına eklenmiş sadece görece cüzi ilerlemelerdir.
Gordon Childe / Geçmişi Bir Araya Getirmek
Arkeoloji elbette bazı bilimcilerin ilgisinde ilerleyen bir bilim değildir. Geçmişe duyulan büyük ilginin bir sonucu olarak arkeoloji ile ilgili tarihi yapıtlar ve müzeler turizm açısından önemli yer tutar. Arkeoparklar ve açık hava müzeleri turistlerin ilgisini çekmektedir.
Sinemada da kendine yer bulur arkeoloji. En iyi filmler arasında arkeoloji konulu filmler de vardır. Ülkemizin arkeoloji konusunda şanslı bir ülke olduğunu belirtmeli. Anadolu (Hititler, Urartular, Frigler, Lidyalılar, İyonlar) ve Mezopotamya (Sümerler, Babiller, Asurlular vs gibi.) insanlık tarihi açısından en önemli bölgelerdendir. Ülkemizdeki ETİ markası bile Hititlerden almıştır adını. Logosu Hitilerin güneş kursundan esinlenmiştir.
Arkeolojik bir çalışma örneği : Sakkara’nın Sırları belgeseli
Arkeoloji bilimini daha iyi tanımak için arkeologları sahada görmek elbette en iyi yöntemlerden biridir. Netflix’te Sakkara’nın Sırları adında bir belgesel var. Mısır Piramitleri alanında yapılan bir kazının hikayesi anlatılıyor belgeselde. Bu belgeselde arkeoloji nedir ve ne işe yarar sorsunun cevaplarını kısmen de olsa almak mümkün.
Kaynak ve okuma önerisi
Yazıyı yazarken yer yer faydalandığım kaynak Gordon CHİLDE / Geçmişi Bir Araya Getirmek (Arkeolojik Verilerin Yorumlanması) kitabıdır.
Bir Cevap Yazın