Asyanın Kandilleri Asya’ya ışık saçmış düşünürlerin hayatlarını 25’er dakikalık bölümlerle işleyen 13 bölümlük dev bir belgesel. Her bölüm ayrı bir düşünürün hayatıyla ilgili. Bir zamanlar Halife Harun Reşit’in Doğu’sunda böyle bombalar patlamıyor, dünyanın en büyük bilginlerini çıkıyordu. Binbir Gece Masalları’nın Harun Reşit’i egemenliği altındakilerden cizye (Askere gitmeyenlerden alınan vergi) yerine kitap isterdi. Hatta sırf kitap toplamak için seferlere çıkardı. Doğu’nun tekrar eskisi gibi olabileceği ihtimalini hatırlattığı için de çok güzel bu belgeseller. Yıldızların isimleri gibi eski Doğu’nun güzel günlerini hatırlatıyor.
Hoca Ahmet Yesevi
Eskiden dervişler şehir şehir gezerek ruhlarını olgunlaştırırlarmış. Başlarındaki sarıkları, tabut ölçüsünde olan kefenleriymiş. Yesevi kadınların ve erkeklerin aynı yerde ibadet etmesini sorun olarak görmediği için eleştirilince, kendini eleştiren alimlere bir okka göndermiş. Okkanın içinde pamuk ve ateş olduğu halde ateş pamuğu yakmıyormuş.
Yeseviliğin anadoluya geldiğinde Haydarilik çatısı altında toplanıyor. Sonra kalenderilik, daha sonra Bektaşilik oluyor. Hoca Ahmet Yesevi ile Hacı Bektaş Veli arasında 150 yıl olduğu halde hikayeler birbirlerinin çağdaşıymış gibi anlatılıyor.
Farabi
Farabi denilince aklımıza gelen ilk kelime felsefe. İlk müslüman filozof. Yunan felsefesini öğrenmiş ve üzerine kitaplar yazmış bir isim Farabi. En çok da Aristo’yu okumuş. Aristo’nun izinden giden üç müslüman düşünürden biri. Diğerleri İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd. Aristo gibi olmak için şehir şehir gezmiş. Onun gibi gezerek dersler vermiş. Din ile felsefenin çatışmayacağını göstermek için çaba göstermiş. Aynı zamanda bir müzisyen ve müzik kuramcısı Farabi. Ud çalarmış. Bir seferinde, odada bulunanları önce güldürdüğü, sonra ağlattığı en sonunda da uyuttuğu söylenir.
İbn Sina
Birçok alanda çalışmış olmasına rağmen tıp ve felsefe alanlarındaki çalışmalarıyla bilinir İbn Sina. Yazdığı El kanun fit tıb kitabı Avrupa’da 600 yıl boyunca ders kitabı olarak okutulmuş ve tıbbın incil’i denmiş. Batı’da Avicenna olarak tanınan İbn Sina’nın yazdığı eserlerden faydalanılmış. Bugün hala Paris Üniversitesi’nin tıp fakültesinde portresi asılı olan İbn Sina doktorların doktoru olarak kabul edilir. Hipokrat’tan önce gelir. O da Farabi gibi bir Aristocu’dur. Aristo’nun tüm eserlerini açıkladığı kitabı kaybolmuştur.
İmam Buhari
İslam hadisciliğinin en büyük ismi. Kitapları hadis konusunda en geçerli kaynak olarak kabul edilir. Hadis öğrenmek için yıllarca yapılan yolculuklar. Keskin bir zeka ve güçlü bir hafıza.
Yusuf Has Hacip
Yunan düşünürlerini iyi bilen Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig (Kutlu kılan bilgi) kitabı kimine göre Aristo felsefesine göre yazılmış bir siyasetname kimine göre ise bu tanımlama eserin insani değerini ikinci plana atmaktadır. Hükümdara devlet yönetimi hakkında tavsiyeler verilmiştir bu kitapta.
Kaşgarlı Mahmud
Tesadüf ederi ortaya çıkarılan, 11.YY’da yazılmış Divan-ı Lugat-ı Türk kitabının yazarı. Amaç Arap’lara Türkçe öğretmek ve Türkçe’nin zenginliğini göstermektir. 7500’den fazla Arapça kelimenin Türçe karşılığı vardır. Fakat eser bundan fazlasıdır. Ansiklopedik olması ve Türkçe sözlüğü olmasıyla ilktir. Eserde Türkçe cümle örnekleri yer almaktadır. Yusuf Has Hacip ve Kaşgarlı Mahmud Türk dilinin birliğinin yüzyıllarca sürmesini sağlamışlardır.
Musa El-Harezmi
Matematik ilminin en büyüklerinden bir isim hatta cebir ilminin kurucusu. Astronomi ve coğrafya alanında da önemli çalışmaları var. Bir kütüphane, çeviri bürosu ve bilim merkezi olan meşhur Beyt’ül Hikme’de yöneticiydi. Hintlilerin bulduğu 0 rakamını ilk defa islam alemine tanıtmış ve hesaplarında kullanmıştır. Büyt’ün Hikme hakkında bilgi verdiği için bu bölüm ayrıca önemlidir.
Uluğ Bey
Timur’un torunu. Bir hükümdar ve bilim adamıdır. İlk astronomlardandır ve matematikçidir. İki medrese ve bir rasathane yaptırmıştır. Yaptırdığı Buhara Medresesi’nin kapısında “Kadın erkek fark etmeksizin ilim öğrenmek her müslümana farzdır.” yazıyordu. Kendi de bu medresede dersler veriyordu. Yazdığı Yıldız Cetvelleri kitabının giriş bölümünde “Bıraktığımız izler ne olduğumuzu gösterir.” yazıyordu. Günümüz astronomları tarafından da saygıyla anılmaktadır Uluğ Bey. Adı Ay’da bir kratere verilmiştir.
Şehzade Mustafa aklıma geldi Uluğ Bey’in oğlu ile olan durumunu izleyince. Dünya tuhaf.
El Biruni
Asyanın Kandilleri arasındaki büyük isim. Semerkant’ın birunundan. (Dışından) Satranç’ın hikayesiyle başlıyor bu bölüm. İbn Sina’nın çağdaşıdır. Astronom coğrafyacı ve matematikçi. Fizik, tıp ve tarih alanında çalışmaları var. Otuza yakın bilim dalında çalıştı. Öklid geometrisi ile Batlamyus astronomisini sarayda öğrendi. Yılda sadece iki gün çalışmayı bırakırdı. (Ramazan ve Kurban bayramlarının ilk günü) Cemil Meriç’e göre Hint düşüncesinin ilk fatihi. 180 tane olduğu tahmin edilen kitaplarından 27 tanesi elimize geçmiş. Yaşadığa yüzyıla adını vermiş büyük ama günümüzde pek tanınmayan büyük bilim adamı. Adı Amerika kıtasının keşfi ile ilgili tartışmalarda da geçiyor. Çizdiği dünya haritasında Kuzey ve Güney Amerika yer alıyor.
Ali Şir Nevai
Kaşgarlı Mahmud sonrası Türkçeye en çok hizmet eden kişi. Fuzuli ve Nedim ondan etkilendiler. Edebiyatın hemen her alanında eserler vermiş, Türkçe ve Farsça’yı karşılaştıran bir sözlük yazmış. Sanatın hemen her alanında sanatçıları destekledi.
Ali Kuşçu
İnsanın kaderiyle buluştuğu kent olarak kabul edilen Semerkant’a gittiğinde Uluğ Bey’in öğrencisi ve arkadaşı olmuştur. Astronomi ve matematikle ilgili çalışmalar yapmıştır. Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul’a davet edilmiş ve burada müderrislik yapmıştır. Küresel astronomi ile ilgili yazdığı eserde dünya yuvarlak olarak resmedilmiştir.
Abdulkadir El Meragi
Maragalı Abdülkadir. Müzik teorisyeni, bestekar ve icracı. Üç dilde şiirler yazmış. TRT’de kayıtlı 25 eseri günümüze kadar ulaşmıştır.
“Ne bahar kaldı ne gül, Ne de bülbülün sesi var.”
Âmed nesîm-i subh-dem ile başlar
Murat Bardakçı’nın Maragalı Abdülkadir hakkında aynı isimli yazdığı bir kitabı da var.
Fuzuli
Büyük şair. Yazdıkları büyük şairlere ilham olmuş. Leyla ve Mecnun’u en güzel yazan şair.
Asyanın Kandilleri belgeseli TRT kayıtlarında programlar listesinde var. Youtube’da da var bu videolar.
Bir Cevap Yazın