Bilimsel araştırma basamakları bir konunun ya da problemin bilimsel yöntemler kullanılarak ele alınmasını ifade eder. Bilimsel araştırma basamakları fen bilimleri ve sosyal bilimler açısından değişmez. İzlenen yol aynıdır fakat kullanılan metodoloji farklıdır. Yöntem ve bilgi toplama kaynakları farklıdır. Birinde bilgi toplama yöntemi anket veya gözlemken diğerinde deney yapma olabilir.
Konuya biraz daha açıklık getirmek için örnekler üzerinden somutlaştıralım. Bir problemimiz fen bilimleri ile alakalı olan “Karabük’teki çocukların boylarının ülke ortalamasının altında olması.” olsun. Diğer problem ise biraz daha sosyal bilimlere yönelik bir problem sayılabilecek şu problem olsun: “Çocukların İngilizce dersine yönelik olumsuz tutumları.” Amaç bilimsel araştırma basamaklarının öğrenilmesi olduğundan özgün ya da zor bir probleme gerek yok. Hoş özgün problemi burada çözme imkanı da yok. Problemlerle ilgili söylediklerim tamamen varsayımsaldır ve konunun anlaşılması amacıyladır.
Bilimsel araştırma basamakları denince beş temel aşamadan bahseder kaynaklar fakat bu aşamalar alt dallara ayrılır ve araştırılan konuya göre bu alt dallar yirmiden fazla adımın izlenmesini gerektirebilir. Nedir bu beş temel aşama?
1- Konunun / Problemin belirlenmesi.
2- Hipotez (varsayım) oluşturulması.
3- Konuyla ilgili verilerin/bilgilerin toplanması.
4- Hipotezin denenmesi. (Sonuca ulaşılmazsa, problem çözülmezse “hipotez oluşturma” adımına geri dönülür.)
5- Raporlaştırma. (Sonuçları yazma.)
1- Problemin belirlenmesi
Yukarıda problemimizi “Karabük’teki çocukların boylarının ülke ortalamasının altında olması.” olarak belirlemiştik. Bu bölümde problem açık olarak ortaya konulur. Problemi ortaya koyarken problem hakkında ayrıntılı bilgi verilmesi beklenir. Giriş bölümünde nelerden bahsedilebilir?
Sorun, Tarihsel arka plan, Teorik çerçeve, Araştırmanın genel soruları, Metodolojik olarak sorgulanacak konular, Genel planın sunulması (her bölümün kısaca tanıtılması) Araştırma sorularını veya problemi tanımlayan amaçlar, Araştırmanın sağlayacağı yararlar. Giriş özellikle problem/sorun formüle etmeyi, amaç ve önemin belirtilmesini içerir. Problem formüle etmek ampirik bakımdan sınanabilir sorular sunmadır (Erdoğan, 2001). Giriş, genellikle araştırma soruları ile sonlanır.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA PROBLEMATİK: PROJELENDİRME VE RAPORLAŞTIRMA / Aydın USTA
Buradaki önemli bir nokta problemin ya da konunun sınanabilir olmasıdır. Bilimsel bir problem yanlışlanabilirlik özelliğine sahiptir. Cevabın kanıtlanamayacağı ya da deneye tabii tutulamayacağı bir poblem seçilmemelidir. Ayrıca bir araştırma birden fazla soruya cevap veriyorsa bu soruların cevabı da aranmalıdır. Araştırmadan maksimum fayda sağlanmalıdır.
2- Hipotezin oluşturulması
Problemin çözümüne yönelik bir hipotez önereceğiz bu aşamada. Neden Karabükte’ki çocukların boyları ülke ortalamasının altında olabilir? Acaba yeterince süt ve süt ürünleri tüketmedikleri için mi? Süt ve süt ürünlerinin tüketimi artarsa problem sonuca ulaşabilir. Hipotezimizi kurduk. Süt ve süt ürünleri yeterince tüketilmediği için çocukların boy ortalamaları ülke ortalamasının altında olabilir.
3- Konuyla ilgili bilgilerin toplanması
Tabii bu konuda yapılmış onlarca araştırma vardır. Literatür taraması, yani sizden önce yapılmış benzer araştırmalardan faydalanmak gerekir. Bu araştırmalar süt ve süt ürünlerinin çocukların gelişimi için önemleriyle ilgili olabilir. Süt ne kadar, nasıl ve ne zaman tüketilmelidir? Hipotezimizi sınarken bu bilgiler işimize yarayacaktır. Ailelerle ve çocuklarla süt tüketimi konusunda konuşabilir, beslenme alışkanlıkları hakkında bilgi toplayabilirim.
4- Hipotezin sınanması
Burada çetrefilli bir problemimiz var. Hipotezimizi sınamak için uygun araştırma yöntemleri belirlemeliyiz. Hipotezi sınamak için şöyle bir yöntem izlediğimizi düşünelim. Yaşları 11 ve 15 arasında, aynı sosyo-kültürel çevreden mümkün olduğunca birbirine benzeyen 1000 tane çocuk bulalım. Ben burada farazi bir sayı verdim fakat bir araştırma yaparken evren ve örneklem üzerine çalışılır. Uygun sayıyı bulmamıza yardımcı olan formüller vardır.
1000 tane çocuğu 500 500 olmak üzere iki gruba ayırdım (Kontrol grubu ve deney grubu) ve boylarını ölçüp not ettim. Çocukları bir yıl süreyle inceledim. Hepsinin mümkün olduğunca aynı ortamlarda olmalarını ve aynı şeyleri yemelerini sağladım. Tek fark ilk 500 çocuk yemeğin yanında meyve suyu, diğer 500 çocuk ise süt tükettiler. Bir yıl sonra çocukların boy artışlarını tekrar ölçerim. Meyve suyu içen çocukların ülke ortalamasının altında kalmaya devam ederken süt içen çocukların boylarının ülke ortalamasında olduğunu ya da daha yüksek olduğunu gözlemlersem hipotezim işe yaramış denebilir.
Süt tüketimi sonucunda çocukların boy ortalamaları yine ülke ortalamasının altındaysa hipotezim doğru değildir. Yeni bir hipotez denemeliyim. Yani ikinci adıma dönmeliyim. Yeni fikirler üretmeli, gözden kaçırdığım noktayı bulmaya çalışmalıyım. Acaba sorunun kaynağı hava kirliliği mi? Bu hipotezi sınamak için ilk grubu başka bir ile götürebilir, ikinci grubu Karabük’te tutabilirim. Yer dışındaki tüm koşullar aynı olur ve tekrar ölçüm yaparım.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta ise yöntemimin sınırlıkları meselesidir. Süt tüketiminin artması sorunu çözmüş gibi görünmektedir fakat belki de ölçmediğim başka bir etmen boyların ülke ortalamasının altında olmasının nedeni olabilir. Belki süt tüketimini artırarak asıl sorunu gözden kaçırmış olabilirim.
5- Rapor yazma
Son olarak bilimsel araştırma basamakları kullanarak çözdüğüm sorun bilimsel olarak ifade edilmelidir. Akademik bir dille bulduğum sonuçlar aktarılmaktadır. Kaynak, yöntem ve süreç olabildiğince açık anlatılmalıdır. Yararlanılan kaynaklar ve ölçe araçlarına yer verilmelidir.
Bu yazı bilimsel araştırma basamakları hakkında genel bir fikir oluşturmak amacıyla yazılmıştır. Böyle ciddi bir konuyu öğrenmek için üniversitede bilimsel araştırma yöntemleri dersi almak ve bilimsel araştırma yöntemleri üzerine yazılmış bir kitabı okumak gerekir.
Bir Cevap Yazın