Büyük Buhran 1929’daki büyük ekonomik buhran olarak bilinen ekonomik krizdir. Ekonomik krizden öte bir çöküş dönemidir. Amerika’da Wall Street’te hisse senetlerinin değerinin düşmesiyle başlayan buhran Avrupa’ya ve diğer sanayileşmiş ülkelere hızla yayıldı. Türkiye’de de ciddi ekonomik sorunlara neden oldu.
Büyük Buhran ‘dan önce ABD ekonomisi yeni üretim yöntemleri, otomotiv ve elektrik sanayisine yapılan yatırımlarla dünya sanayi üretiminin %42’sine kavuşmuştu. İstihdamdaki ve üretimdeki artış ABD’yi ekonomik bir dev yapmıştı. Bu üretim artışı ve verimlilik tüketime yönelik davranışları değiştirmişti. 1929 Büyük Ekonomik Buhranı’nın ortaya çıkmasında etkili olan bazı nedenler şunlardı:
ABD’de çalışanların ücretlerinde düşüşlerin yaşanmasıyla tüketim talebi üretimi karşılamaya yetmiyordu. Bu durumu aşmak için bankalar, konut ve otomobil kredisi başta olmak üzere büyük miktarda krediler verdi.
Savaş sonrasında tekeller oluştu. 1929’a gelindiğinde Amerikan ekonomisinin %50’si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200’dü. Bu tabloya bakarak tek bir holdingin iflasının dahi ekonomiyi olumsuz etkileyebileceğini söylemek mümkündü.
Ülke dışına verilen krediler geri alınamadı. Başkan Hoover (Havır) yönetiminin ekonomi alanındaki tecrübesizliği, krize müdahaleyi geciktirmekteydi.
1929’da ABD’nin ithalatını sınırlandırması dünyada stok artışlarına neden oldu. Artan stokları, doğal olarak fiyat düşüşleri izledi.
Tekelleşme, hisse senetleri ve reel ekonomi arasında oluşan uçurumun oluşması Büyük Buhran ‘a neden oldu. Ekonomide balon oluşmuştu, büyüme sanaldı. Üretim ver karlılık miktarında artış olmadığı halde talep artışı fiyatları yukarı çekiyordu. Reel ekonomide karşılığı olmayan Wall Street (Borsa) hisselerindeki balon sonucu Kara Perşembe olarak anılan 24 Ekim 1929 günü Wall Street çöktü. Herkes elindeki hisselerden kurtulmaya çalışıyordu. Panik yayıldı ve tüm emtialara yayıldı.
Büyük Buhran ‘ın Faturası
Hemen hemen her ülkede, belli başlı malların fiyatları hızla düştü. Sadece ABD’de dokuz bin küçük banka kapandı, tüketim ve yatırımlarda büyük düşüşler yaşandı. Durumdan tarım sektörü de doğrudan etkilendi. Tarım ürünlerindeki fiyat düşüşlerini engelleme düşüncesi, açlığın egemen olduğu bir ülkede tonlarca ürünün imha edilmesine yol açtı. Borsadaki hisseler 1925’e göre dörtte üç oranında değer kaybetti. Bu kayıp 74 milyar doları buldu. Yüzlerce şirket iflas etti, 50 milyon insan işsiz kaldı. Dünyada toplam üretim %42 oranında düştü ve dünya ticaret hacmi %65 oranında azaldı.
Krizlerin doğası olan zincirleme etkisinin işleyişi
1930’da dünya nüfusunun yarısı, doğrudan ya da dolaylı olarak ticaretle geçiniyordu. Buhranla birlikte ticaretin sekteye uğraması, insanların işlerini tehlikeye attı ve yaşam standartlarını düşürdü. İnsanlar, gerekli görmedikleri malları satın almaktan vazgeçti. Yeni arabalar artık kolay kolay müşteri bulamıyordu. Detroit (Ditroit) ile Tulin’deki araba fabrikaları daha az çelik ve lastik satın almaya başladı. Bunun sonucunda, onların tedarikçileri işçi çıkarma yoluna gitti. İşçilerin aileleri yeni elbise satın alamayınca binlerce kilometre uzaklıktaki şehirlerde ve çiftliklerde üretilen pamuk, yün ve deriye olan talep de azaldı. Tatil zamanı geldiğinde Güney Afrika, Japonya ve İsviçre’deki dağlarda bulunan tesislerin yarısı boş kaldı.
Büyük Buhran dünyada faşist yönetimlerin güç kazanmasına fırsat verdi. Çeşitli siyasal ve toplumsal değişikliklere neden oldu. ABD eski ekonomisine 1940’ta kavuşabildi. 1929 ekonomik buhranının toplumsal hayata etkisini ve insanların ne kadar fakirleştiğini görmek için Gazap Üzümleri kitabı okunabilir. Filmi de var.
Büyük Buhran ‘ın Türkiye’ye yansımaları
Ekonomik buhranla birlikte Türkiye’de, ham madde ve tarım ürünleri fiyatlarında düşüş yaşandı. Özellikle tarım ürünleri ihraç eden Türkiye’de döviz gelirleri azaldı. Dolayısıyla tarım üreticileri yoksullaşma sürecine girdi. 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın etkisiyle tüm dünya ile eş zamanlı olarak 1933’ten itibaren devletçi politikalar ağırlık kazandı.
Bu dönemde devletin ekonomiye müdahaleleri arttı ve tarımdan sanayiye doğru bir yönelme başladı. Bu politikanın somut karşılığı, ham maddeleri Türkiye’den sağlanabilecek sanayinin kurulmasına yönelik I. Beş Yıllık Sanayi Planı’nın 1934’te uygulamaya konulması oldu. 1929’da dünya genelinde yaşanmış olan ekonomik bunalım, Türkiye’de özellikle ödemeler dengesinde açıklar ve parasal kriz olarak ortaya çıktı.
Sonuç;
Bugün Türkiye’de ekonomik kriz var mı? Türkiye, Yunanistan veya İspanya. Büyük Buhran tarihteki en büyük ekonomik krizdi ve krizde yaşananlar verilerle ortada. Bir ülkede işsizlik, şirketlerin kapanması, milli gelirde azalma gibi sorunlar varsa ekonomik sorun vardır. Adının kriz olmasının bir önemi yoktur. Tarihteki en büyük ekonomik kriz olan 1929 Büyük Buhran bunların en şiddetlisidir. Bu krizden sonra da ülkeler yollarına devam etmiştir.
Daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki 13 dakikalık videoyu izleyebilirsiniz.
1929 Büyük Ekonomik Buhran hakkındaki alıntılar halka açık kaynaklardan derlenmiştir.
Bir Cevap Yazın