Cengiz Han : Moğol İmparatorluğu Kurucusu

Cengiz Han Kimdir?

Timuçin, babasının Tatarlar tarafından öldürülmesinden sonra zor yaşam koşulları altında ve uzun mücadeleler neticesinde 1196 tarihinde Moğol İmparatorluğu’nu kurmuş, 1206 yılında ise Cengiz Han unvanına mazhar olmuştur. Neredeyse dünya karasal yüzölçümünün 1/3’ünü yöneten Cengiz Han tarih sayfalarında unutulmaz izler bırakmıştır.

Timuçin’in babası Yesügey-Bahadır ve annesi de Hö’elün-Ücin’dir. Tam olarak bilinmese de bazı kaynaklarda doğum tarihi 1167 olarak geçmektedir.

Timuçin, babasının ölümünden, “Han” seçildiği 1196 yılına kadar ki geçen süre içerisinde, maddi manevi çok zorlu süreçlerden geçmiş ve Timuçin’in kişiliğinin şekillenmesinde ve Cengiz Han olarak tarih sahnesine çıkmasında, yaşadığı zorlukların, çektiği sefaletin etkisi büyük olmuştur.

Timuçin’ den Cengiz Han’ a Geçiş

Timuçin etrafına topladığı birliklerle bir Moğol kavmi olan Merkit’ leri yenmesiyle birlikte saygınlığı iyice artış ve bir çok boyu kendi etrafında toplamayı başarmıştır.

Birçok boyun desteğini kazanan Timuçin, 1196 tarihinde; Altan, Kuçar ve Saça Beki öncülüğünde, Moğollar’a “Han” seçilmiş ve “Cengiz Kağan” ünvanını almıştır.(1) 1206 yılında yapılan kurultayda ise Türk-Moğol bütün kavimlerin “Büyük Han”ı olarak görülmüştür. Yani; devletin yani Moğol Devleti’nin temelleri 1206 kurultayında atılmıştır.

Cengiz, Camuka ve Tuğrul’un ölümünden sonra bütün Moğolistan’ın hâkimi olmuştur. Kurultaydan hemen sonra Moğollar, 1206 yılında ilk hücumlarını ve dünyaya ilk açılma hamlelerini Moğolistan dışına yaptılar. Naymanları ansızın bastıran Cengiz 1209 yılında yaptığı hamle ile Tangutları yıllık vergiye bağladı. Daha sonrada bunları Çin ve Mançurya seferleri izledi.

Cengiz Han Orman Halkları ve göçebeleri hâkimiyet altına almadan zengin ülkelere sefere gidilmesinin uygun olmayacağını anlamış 1206’da Nayman, Oyrat ve Kırgızları yenmiş, 1211’de Kuzey Çin’deki Karahıtaylarla Tangutlara karşı savaşarak Pekin’i almış, (1214) generallerinden Muhali de Sarı Irmağın kuzeyindeki bölgeleri zapt ederken (1217), Kubilay Karluklar üzerine gitmiştir. Karluk Han’ı Aslan han Cengiz’in kuvvetlerine karşı koyamayacağını anlayınca Cengiz’e teslim olmuştur. Doğu Türkistan’daki Uygurlar ve Almalık hükümdarı Bozar da Cengiz’e teslim olmuştur.

Cengiz Han’ın Seferleri Öncesinde Asya ve Ortadoğu’daki Siyasi Durum

Timuçin devleti kurduğu sıralarda Asya ufak feodal devletlere bölünmüş şekilde bulunmaktadır. İç Asya sahasında ise Karahıtaylar bulunmaktadır Batı Türkistan diyebileceğimiz yerde ise bir Türk devleti olan Harzemşahlar bulunmaktaydı. Harzemşahlar o dönemde bölgenin en güçlü devleti olsa da Yaşanılan iç çekişmeler ve dış devletlerle olan mücadeleler Harzemşahlar Devleti’nin gücünü zayıflatmış ve Alaaddin Muhammed’in uyguladığı yanlış politika, idaredeki yetersizliğini ve düşmanını hafife alması en büyük hatasıydı.

Cengiz Han Harzemşahlar’ ın şehirlerini teker teker alarak topraklarını genişletmişlerdir. Semerkant, Buhara gibi önemli şehirleri alırken katliamlar yapmış şehirleri harap etmiştir. Aynı anda bir çok şehre ve kaleye ordu yollayan Cengiz Han sert önlemler alınmasını istemiş ve kendi yaptığı katliamları komutanlarından da istemiştir. Buna şöyle bir örnek verebiliriz. Cengiz Han’ın Horasan’a yolladığı oğlu Tuli, Merv şehrini çatışmasız teslim almış buna rağmen bütün ahali öldürülmüştür.

Harzemşah Muhammed’in yerine geçen oğlu Celâleddin Hârzemşah yaklaşık on yıl boyunca Kuzey Hindistan, Irak-ı Acem ve Azerbaycan’da başarılı bir şekilde mücadele verdiyse de, çabaları Moğolları durdurmaya yetmedi. 1221 yılında Amu Derya’yı geçen Moğol kuvvetleri sırasıyla Belh, Nişabur, Tirmiz ve Herât gibi önemli Horasan şehirleri peş peşe aldı.

Celaleddin Harzemşah’ın En Büyük Hatası ve Bunun Moğollara Yararı

1230 yılında Celâleddin’in Ahlât’ta Müslümanları öldürmesi ona olan güveni sarstı ve sonunda da Eyyübîler ile Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı Alâaddin Keykûbâd birleşerek Yassıçemen de Celâleddin’i yenilgiye uğratmışlardır. Böylece Harzemşah Devleti de tarih sahnesinden silinmiş oldu. Bu olaydan önce Anadolu Selçuklu Hükümdarı Alaaddin Keykubad ile Celaleddin Harzemşah anlaşmaya varmış ve Moğol tehlikesine karşı birlik olmak için anlaşmışlardı. Bu büyük hata Celaleddin Harzemşah’ın sonunu getirmiş savaştan kaçarken Moğollar tarafından sıkışıtırılmıştır. Fakat sonu bir askerin ya da hükümdarın elinden olmamış Silvan’ da bir çoban tarafından öldürülmüştür.

Harzemşahların sonunun gelmesi Anadolu Selçuklu Devleti’ ni de bir tampon bölgeden mahrum kalmasına sebep olmuş ve Moğolların gözü Anadolu’ ya yöneltmiştir.

Cengiz Han’ın Ölümü

1227 yılında Cengiz Han çıktığı Tangut seferini zaferle sonuçlandırmak için planlarlar yapmıştır. Ölümünün yaklaştığını hisseden Cengiz Han Ögeday Han’ ı halef olarak seçmiştir. Ölmeden önce Tangut halkını tamamen yok etmiştir. Tangut Seferini tamamlayan Cengiz Han hastalığından dolayı ölmüştür.

Moğolllar Türk Müdür?

Moğolların Türk olup olmaması konusunda ülkemizde tam bir uzlaşı bulunmamaktadır. Genelde Moğollar Türkleşmişlerdir ibaresi MEB kitaplarında geçse de bu konu da tam bir birlik yoktur. Özellikle Türklerden etkilendikleri açıktır özellikle Uygur Türklerinden. İlber Ortaylının bu videosundan anlayacağımız üzere Türkler ve Moğollar arasında kültürel ve dilsel olarak pek çok farklılık vardır. Kişilik olarak da benzerlik çok bulunmadığını belirtmektedir.

Kaynakça:

1.A.g.e., s.64-66; A. TEMİR, Cengiz Han , s.31; R. GROUSSET, Bozkır İmparatorluğu, s.231.

ERDEM,Arzu Cengiz Han ve Türk- Moğol Devleti, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ-2016

GÜNEY, Menşure Cengiz Han’ ın Orta Asya Seferleri, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ-2019