Coğrafi keşifler dünyayı (en azından şimdilik) aya ve marsa gidilmesinden daha çok değiştirdi. Yeni bir kıta keşfedildi. O kıtada daha yazıyı bulma aşamasına gelmemiş ya da gelmiş yeni insanlar bulundu. Kiliseye bakış değişmeye başladı. Dünya yeni bitki türlerini tanıdı. Patates, domates, kakao, tütün vd. gibi bitkiler. Yeni yerlerle ticaret sonucu elde edilen altın ve gümüş sayesinde mesen sınıfı ortaya çıktı ve bu rönesansı etkiledi.
Coğrafi keşiflerin yapılmasında tarihte Çin’i ilk kez ziyaret eden Avrupalı seyyah Marco Polo’nun yazdıklarının etkili olduğu söylenir. Marko Polo’nun Çin’e gidip gitmediği tartışmalı olsa da. Coğrafi keşiflerin yapılmasında çok önemli olan pusula hakkında Thomas More’un Ütopya kitabından şu alıntıyla Coğrafi keşifler konusuna girelim.
(Yararlandığım kaynağı gördüğünüzdede bir nebze şaşırabilirsiniz.)
Bunların kaptanları gökleri ve denizi oldukça iyi bilen usta denizcilermiş, ama pusuladan hiç haberleri yokmuş. Bizim Kastilya’lılar onlara ucu mıknatıslı iğneyi gösterince adamcağızlar şaşkına dönmüşler, bu iyiliği nasıl karşılayacaklarını bilememişler. Zavallılar denize hep korka korka çıkarlarmış ve yalnız yazın engine açılmaya yürekleri varırmış. Şimdiyse artık, pusula elde, rüzgârlara kafa tutar olmuşlar.
Coğrafi Keşiflerin Neden ve Sonuçları
Eski dönemlerde en önemli ticaret yolları olan İpek ve Baharat Yolları Müslüman ve Türklerin elindeydi. Bu ticaret yolları üzerinden Avrupa’ya ulaşan mallar, iki üç kez el değiştiriyor ve pahalıya mal oluyordu. Avrupalılar bu yolları ele geçirmek için Haçlı Seferlerini başlattılar ama sonuç alamayınca yeni ticaret yolları aramaya başladılar. Avrupalıların 15. yüzyılın sonlarında başlayıp 16. yüzyılın sonlarına kadar devam ettirdikleri yeni yerler keşfetme girişimleri coğrafi keşifler olarak bilinir.
Bu keşiflerin en büyük nedenlerinden biri pusulanın icadı olmuştur. Pusulanın artık açık denizlere açılmayı kolaylaştırması, daha sağlam gemiler yapılması ve Marko Polo’nun, Doğu’nun gizemi ve zenginliği hakkındaki hikayeleri keşiflerin başlamasında etkili olmuştur. Atlas Okyanusu kıyısında yer alan İspanya ve Portekiz, coğrafi keşifleri başlatan ülkelerdir.
Resmi dili İspanyolca olan ülkelere bakarsak coğrafi keşiflerin bugüne etkilerine bir örnek olur.
Resmî dil olarak İspanyolcayı kullanan ülkeler: İspanya, Küba, Arjantin, Bolivya, Kolombiya, Kosta Rika, Şili, Ekvador, Guatemala, Honduras, Meksika, Nikaragua, Panama, Paraguay, Peru, Porto Riko, Dominik Cumhuriyeti, El Salvador, Uruguay ve Venezuela’dır. Amerika Birleşik Devletleri’nin anayasası bir resmî dil tanımlamamakla birlikte, ülkenin genelinde İngilizceden sonra en çok konuşulan ikinci dil İspanyolcadır. Brezilya’da Portekizce konuşulması da dikkate alınmalıdır.
İlk Kaşifler
Coğrafi keşifleri başlatan denizcilerden biri de Cenova’lı kaşif Kristof Kolomb’tur. Sürekli batıya giderse Hindistan ve Çin’e gideceğine inanan Kolomb bu amaçla İspanya kraliçesine, keşfedeceği yerlerin genel valisi olması şartıyla, ülkesi adına yeni yerler keşfetmeyi teklif etti. Kraliçe 1492’de teklifi kabul ederek Kolomb’a maddi destek sağladı. Yanına, doğuya ulaştığında Japon ve Çin yöneticilerine vermek üzere mektup aldı.
Kolomb umutlarının tükendiği yerde Amerika’nın doğusundaki Bahama adalarına ulaştı. Kolomb Amerika’ya üç sefer daha düzenledi ama buraların yeni bir kıta olduğunun tam farkına varamadı. Bu yüzden bu topraklarda karşılaştığı insanlara Hintli (Indian) adını verdi. Kolomb buradaki insanlar hakkında günlüğüne şunları yazar:
Bu insanların dinleri yok, puta da tapmıyorlar fakat çok uysallar ve kötülüğün ne anlama geldiğini bilmiyorlar.
Kristof Kolomb’un ölümünden sonra ise İtalyan denizci Americo Vespucci (Ameriko Vespuçi), Kolomb’un keşfettiği yerlerin Hindistan’a değil, yeni bir kıtaya ait olduğunu ilan etti. Bu nedenle yeni kıtaya onun adından dolayı “Amerika” adı verildi.
Amerika kıtasının keşfinden sonra Avrupalılar, Hindistan’a ulaşmak için yeni yollar aramaya devam ederler. Portekizli Gemici Macellan 1519’da Alman İmparatoru Şarlken adına denizlere açıldı. Macellan Filipin adalarında yerlilerle yaptığı savaşta ölünce yerine yardımcısı Ümit Burnu’nu geçerek İspanya’ya döndü. Böylece Avrupada yaygın olan dünyanın düz olduğu inancı yıkılarak yuvarlak olduğu (denizler üzerinden de) kesinleşti. Dünyanın yuvarlak olduğu Antik Yunan’dan beri biliniyordu.
Coğrafi Keşifler ve Osmanlı
Coğrafi keşiflerin sonuçları konusunda ayrı ayrı değerlendirme yapmak gereksiz olacak. Yazıdaki süreçten sonuçlar tahmin edilebilir. Osmanlı’nın coğrafi keşiflerden ticaret yolları üzerindeki etkisini kaybettiği için olumsuz etkilendiği kabul edilir. Osmanlı’nın elinde olan İpek ve Baharat yoları ve Akdeniz limanlarının önemi azaldı. Daha sonra (Süveyş Kanalının açılmasıyla Akdeniz’de ticaret yine artacaktır.)
Coğrafi keşiflerin belki de en önemli sonucu, rönesansın ortaya çıkmasında etkili olacak olan mesen sınıfının ortaya çıkaracak kıtalar arası ticarettir. Rönesansı ve dahası sanayi devrimini ortaya çıkaran koşulların oluşması açısından coğrafi keşifler belki de devrilen ilk domino taşıdır.
Kaynak: Ortaokul 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (Ada Yayıncılık). Kitapta bu kadar net ve açık bilgilerle karşılaşmak memnun etti beni. 7. sınıf ortaokul kitabında bu kadar güzel bilgilerle karşılaşınca liselerde 10. sınıfta okutulan tarih dersi kitabında ilgili konuyu da inceledim. Yazıda yer alan keşif yolları görseli 10. Sınıf Tarih Ders Kitabı, Tuna matbaacılık basımıdır.
Coğrafi keşifler hakkında daha ayrıntılı ve keyifli bilgiler için Teke Tek’in Coğrafi Keşifler konulu bölümünü izleyebilirsiniz.
Bir Cevap Yazın