Determinizm nedir, özgür irade diye bir şey var mı, hepimiz etten kuklalar mıyız? Bu konularda artık söylenmeyen bir şey kalmadı. Felsefe düşünülmüş olanın üzerine yeniden düşünmek ve her zaman yeniden hayret edilecek bir şeyler okumak mümkün. “Zeyd’in boyu uzadı.” cümlesiyle “Zeyd ayağa kalktı.” cümlesi arasında bir fark görmeyen determinizm savunucuları da böyle bir hayret uyandırır.
Zeyd’in boyunun uzaması tamamen Zeyd’den bağımsız bir olayken ve irade hiçbir şekilde söz konusu değilken Zeyd’in ayağa kalkması nasıl iradenin eseri olmayabilir? Biz Zeyd’in ayağa kalktığını görürüz ve bunda bir irade ararız fakat kimi deterministler bunun bir yanılgı olduğunu, kaslarda sürekli bir hareket ihtiyacı olduğunu ve bu ihtiyacın zihne ulaştığında irade görünümü kazandığını savunuyorlar. İrade Zeyd’i ayağa kaldırmadı, ayağa kalkma ihtiyacı Zeyd’de irade olarak zuhur etti.
İrade aslında bir başlatıcı değil, başlamış bir işlem zincirinin aşamalarından biridir. Bu akrep ve yelkovanın hareketinin arka plandaki mekanizmaya göre işlemesi gibidir. Akrebin iradesi kendinden değildir, mekanizmadan doğan zorunlu sonuç olarak akrep hareket etmiştir. Bütün hareketler kendinden önceki hareketin bir neticesidir, dolayısıyla herhangi bir hareket iradesi yokluktan oluşamaz ve öncüllerine bağlı olmak zorundadır.
Canlıların bazı otomatik tepkileri üzerine
Ahtapotların sinir hücrelerinin çoğu kollarında bulunur. Kollar beyinden bağımsız olarak dokunabilir, tadabilir ya da hareket edebilir. Hatta vücuttan ayrılan bir kol bir süre hareketine devam edebilir. Kafası kesilen bir kurbağanın vücuduna canlılığı hemen kaybolmadan iğne batırıldığında canlıyken verdiği tepkilerin aynısını verdiğini aktarıyor Ferit Kam. Kurbağalarla ilgili çeşitli deneyler vardır bu konuda.
Bağırsak bakterilerimiz gereksinim duyduğu için canımız süt ürünleri çekebilir. Vücudumuzdaki bazı özel durumlar istek ve ihtiyaçlarımızı, ruh halimizi hatta karakterimizi bile etkileyebilir. Bir tür parazite maruz kalan çekirgeler kendilerini suya atıp boğulmak için uğraşırlar. Çünkü bu parazitler suda üreyebilmektedir ve çekirgenin beyin kimyasallarını etkileyerek onun suya atlamasını sağlarlar. Belki de çekirge konuşabilse içindeki su özlemi ve aşkı ile ilgili şiir yazardı.
Determinizm ve hesap makineleri
Bu konu çözüme kavuşturulmuş bir konu olmamakla beraber sanırım ne her şey öncül hareketlerin neticesi ne de tam anlamıyla özgürüz demek hatalı olacaktır. Zeyd ayağa kalkacaktır fakat Zeyd okulda matematik sınavında ise ayağa kalkmayacaktır. Üstelik Zeyd bize şimdi hangi elini kaldıracağını sorsa Zeyd bizi yanıltabilecektir. Zeyd hangi elini kaldıracağına kendisi karar verecek ise belki sağ elini kaldıracağı kararını iradesine gelmeden önce adelelerinde almış olabilir. Yine de Zeyd ya sağ ya da sol kolunu kaldıracaktır.
Zeyd için üçüncü bir kol söz konusu değildir. Zeyd iki tercih arasında seçim yapacaktır eğer bu gerçek bir seçim sayılırsa. Bu da Zeyd’in ortaya çıkmasını sağlayan en az Bing Bang kadar önceki sebep ve sonuçların bir neticesidir. Aslında Zeyd’in hayatındaki bütün seçimler ve sonuçları kendinden önceki öncüllerle ilgilidir ve sonralar da bu öncüllerle sıkı sıkıya ilişkili olacaktır.
Zeyd uçamayacak ya da demir yiyemeyecektir. Dünyayı algılama biçimi tamamen evrimsel nedenlere dayanacaktır. Daha özelinde Zeyd anne ve babasının kalıtsal hastalıklarını taşıyacak, büyük ölçüde çocukken yediği yiyecekler damak tadını oluşturacaktır. Canı “bir sebeple” meyve çektiğinde büyük olasılıkla Frenk inciri çekmeyecektir. Mevcut olasılıklar arasından bir seçim yapacaktır. Olasılıklar evreni sonsuz değildir, mevcut ihtimallerin bir listesidir.
Olasılıklar evreni bir hesap makinesi gibidir. İstediğim sayılar arasında istediğim işlemleri yapabilirim. 3 ile 5 i toplayabilir ya da 8 ile 2 yi çarpabilirim. Ortaya çıkan sonuç birbirinden farklı olmakla birlikte hesap makinesinde yer alan mevcut sonuçlardan birisi olmak zorunda olacaktır.
Bir Cevap Yazın