Empati, sempati ve özdeşim kavramlarının sözlük anlamları ile psikolojideki anlamları arasında sadece benzerlik farkı vardır. TDK bu kelimeleri Fransızca kökenli gösterir fakat psikoloji bilimindeki kavramsal dayanakları Antik Yunan’a dayanır. Buradaki empati, sempati ve özdeşim örnekleri kavramların anlaşılması açısından faydalı olabilir fakat kavramları çoktan seçmeli sorulara dönüştüren sınavlar konusunda yardımcı olmayabilir.
Empati Örnekleri
Empati; bireyin karşısındaki bireyin duygu ve düşüncelerini anlaması ve bu anlama durumunu karşı tarafa belli etmesi anlamına gelir. Evcil hayvanını kaybeden birisinin hissetiklerini anlayıp, onun duygusal durumunu anlama işidir empati. “Köpeğin öldüğü için üzgünsün.” demek ezbere bir cümle olabilir. Birey köpeği öldüğü için çeşitli sebeplerle seviniyor bile olabilir. Önemli olan burada kendi duygularınızı aradan çıkararak karşı tarafı anlamaya çalışmaktır. Kendi köpeğim ölse ne hissederim? Bu soru her zaman doğru bir soru değildir. Karşınızdaki kişi biz değiliz ve bu sorunun bizdeki cevabı empati değildir.
Hırsızlık nedeniyle yakalanmış biriyle konuştuğumuzu düşünelim. Karşımızdaki kişi hırsızlık yaptığı için vicdani olarak pişman olabilir ya da yakalandığı için pişman olabilir ya da bu iş yayıldığı için üzülmüş olabilir. Hırsızlık yaptığın için üzgünsün ve utanıyorsun demek doğru olmayabilir. Karşı tarafın duygu ve düşüncelerini anlayıp, o kişiyi yine onun açısından değerlendirip onu anlamak gerekir.
Bir empati örneği : Okulda, arkadaş grubundakiler kadar yüksek notlar alamayan bir öğrenci yaşadığı olumsuz duygulardan kurtulmak için başka bir gruba yakınlaşmaya başlıyorsa ve durumun nedenini biliyorsak ona şunu demek bir empati örneğidir:
“Arkadaşlarının yüksek puanlar alıyorken senin alamaman sana kendini yetersiz hissettiriyor ve bu seni üzüyor. Alınan notların önemli olmadığı bir grupta yer aldığında kendini rahat hissediyorsun.” Burada empatinin adımları doğru atılmış olur. Karşı taraf anlaşılır, kendimizi karşı tarafın yerine koyarak duygularını anlamaya çalışırız ve ona, onu rahatsız eden şeyin ne olduğunu anladığımızı belli ederiz.
Sempati Örnekleri
Sempati; bireyin başka bir bireyi anlama çabasıdır fakat empatideki objektiflik aradan kalkar. Empati ve sempati farkı burada ortaya çıkar. Arkadaşları tarafından dışlandığını düşünen birini dinlerken, benzer bir deneyimi biz de yaşadıysak karşımızdakinin duygu ve düşüncelerini anlamak yerine onları abartabilir ya da yanlış değerlendirebiliriz. Aradaki benzerlik arttıkça sempati olasılığı güçlenebilir. Danışan ile danışılan arasındaki isim, tip, mahalle, şahıs ya da yaşantı benzerliği arttıça sempati olasılığı artabilir. Bu danışılanın danışana yardımcı olmasının önünde bir engel olabilir. Sorunu doğru analiz etmesini engelleyebilir.
Nasreddin Hoca’nın meşhur fıkrası bu durumu çok iyi anlatır. Nasreddin Hoca eşekten düşüp acı içinde kıvranırken etrafında toplanan halk doktor soruşturmaya başlayınca onları azarlar. “Ben doktoru ne yapayım? Bana eşekten düşmüş birini getirin.” der. Buradaki eşekten düşmüş kişi sempati kurulan kişidir ve bu kişiler birbirlerine yardımcı olamayabilir. Aranan doktor ise soruna objektif olarak bakıp, sorunu doğru tanımlayacak kişidir.
Bir sempati örneği : Okulda arkadaş grubundakiler kadar yüksek puan alamadığı için olumsuz duygulara kapılarak başka arkadaş gruplarına dahil olmaya çalışan kişi karşısına geldiğinde ona sempati duyup onu onaylayan, hak veren ve sorunu diğerlerinde gören bir danışman sorunu doğru analiz edemeyebilir. “Ben olsaydım, sen bana benziyorsun, ben şöyle yapmıştım…” gibi cümleler objektifliği kaybetmenin işareti olarak değerlendirilebilir.
Özdeşim Örnekleri
Özdeşim; bireyin bir başka kişiyle kendini bir ve aynı kişi gibi görmesidir. Ona yapılan yergi kendisine yapılmış, ona yapılan övgü kendisine yapılmış gibi hissetmesi durumudur. Özdeşim bireyin bağımsız bir birey olması önündeki en büyük engellerden biridir. Bu çocuklukta, aileden biriyle, mahalleden bir abiyle, okuldan bir öğretmenle olabileceği gibi yaş ilerledikçe siyasi, medyatik ya da dini biriyle kendisini bir görme olarak ortaya çıkabilir.
Günlük hayatta çok örneği vardır özdeşimin. Survivor gibi yarışmalarda kendini favori karakteriyle bir gören ve onu ciddi anlamda babasıymış gibi savunan ve ona yapılan yergilere alınan insanlar görmüşüzdür. Bu özdeşimin bir biçimidir. Aynı şekilde özdeşim bir siyasi parti liderine ya da bir sanatçıya karşı olabilir. Özdeşim kurmanın nedenlerinin psikolojik temelleri üzerine çalışmalar elbette vardır. Özdeşim kurma empati ve sempati dışında bir durum sayılabilir fakat özdeşim bir anlamda ölçüyü kaçırmış empati ve sempati sayılabilir.
Bir özdeşim örneği : Duvarlarını tamamen Tarkan posteriyle kaplamış, onun hayatıyla ilgili her ayrıntıyı bilen ve onla ilgili her şeyi takip eden birinin Tarkan’a karşı bir eleştiri gördüğünde bu hareket kendine yapılmış gibi davranması bir özdeşim örneğidir.
Bir Cevap Yazın