Enflasyon nedir? (İng: Şişme) Kısaca, fiyatların genel seviyesindeki artıştır. Paranın alım gücünün azalmasıyla sonuçlanır. Enflasyon sepeti ise alım gücünün ölçüldüğü ürünlerin listesidir. Örneğin 2018’de aldığınız 1 kg portakalın maliyeti 3 lira fakat 2019’da aldığınız portakalın maliyeti 5 lira ise bu aradaki fark enflasyon olarak açıklanır. Bir kg portakal burada sabit bir değerdir fakat o portakalı alma gücünün azalması ise enflasyondur.
Fiyatlar bu kadar pahalıyken nasıl enflasyon düştü deniyor?
Enflasyon pahalılığa neden olur ama pahalılık değildir. Pahalılığın artış hızıdır. Örneğin gıda fiyatları birden iki katına çıkarsa enflasyon fırlar fakat sonraki üç ayda fiyatlar sadece kuruş olarak artarsa enflasyon düşer. Önceki %100 zam ve fiyat artışı dikkate alınmaz. Yeni enflasyon hesaplanırken iki katına çıkmış fiyatın yükseliş hızı dikkate alınır. Enflasyon düşse bile pahalılık olabilir.
Enflasyon tabii tek bir ürün için geçerli değildir. Enflasyon sepetindeki tüm ürünlerdeki fiyat değişimi üzerinden varılan bir sonuçtur. Ayrıca artışın bir kez değil sürekli olması gerekir. Pahalılık ile enflasyon arasındaki fark için bu yazıya bakabilirsiniz.
Enflasyon paranızın alım gücünün azalması anlamına geldiği için elbette istenen bir şey değildir. Eskiden bir aylık maaşınızın üçte ikisiyle aldığınız iPhone telefonu artık bir buçuk maaşınız karşılığında alıyorsanız alım gücünüz azalmış demektir. Yani artık eskiden aldığınız malları almaya devam etmek için eskiye oranla daha fazla çalışmak zorundasınız.
Enflasyon neden artar?
Basitçe, aldığınız 1 kg portakalın 3 liradan 5 liraya çıkmasının sebeplerinden her biri artışa neden olur. O yıl gübre fiyatlarının artması, seradaki ısıtma giderlerinin artması, ürünü taşıma giderlerinin artması gibi sebepler portakalın maliyetinin artmasına neden olabilir.
Bunun yanında portakala olan talep o yıl artabilir. Herkes çılgınca portakallı kek satın almak isteyebilir. Piyasanın portakal üreticilerinin elinde olandan daha fazla portakal talep etmesi sonucu portakallar daha yüksek fiyattan alıcı bulabilirler. Bu örneği fındığa uygularsak kafada canlandırmak daha kolay olur. Nutella gibi fındık talebi olan bir başka marka ortaya çıksaydı fındık fiyatları talep nedeniyle artış gösterebilirdi.
Türkiye’de enflasyonun artmasının nedenleri nelerdir?
Ülkemizde enflasyonun artma sebebinin daha çok üretim maliyetlerinin artması nedeniyle olduğunu söylemek yanlış olmaz. Türkiye cari açığı olan (yurt dışına sattıkları, yurt dışından aldıklarından az olan) ve enerjiyi ithal eden bir ülkedir başta. Enerji maliyetlerinin artması doğrudan üretilen ürünün maliyetinin artması demektir.
Döviz artışı da maliyet artışına neden olur. Petrol ve doğal gaz fiyatları artınca portakalı marketlere taşımanın maliyeti artar. Eğer portakal için kullanılan gübre ithal ise bu da ek bir maliyet oluşturacaktır. Tamamen ülkede üretilen bir ürün bile döviz artışı sonucu pahalılaşabilir. Çünkü döviz artışı ulaşım masraflarını artıracaktır.
Enflasyon nasıl belirlenir?
Tek bir ürün üzerinden hesaplama yapmak mantıklı olmayacağı gibi gerçek değeri göstermesi de mümkün değildir. Bu yüzden “enflasyon sepeti” denilen, içinde gıdadan sağlığa çeşitli kategorilerin olduğu bir ürün ve hizmet listesi oluşturulmuştur. Tek bir ürünün fiyatının değişmesi enflasyon olarak değerlendirilmez. 400’den fazla ürün ve hizmetin olduğu enflasyon sepeti ağırlıklı olarak şu kategorilerden oluşmaktadır:
Tüketici Fiyat Endeksi mal ve hizmet sepeti oluşturulurken Hanehalkı Bütçe Anketi (HBA) sonuçlarına göre toplam harcama içerisinde 1/1000’den daha fazla ağırlık alan tüm maddeler endeks sepeti kapsamına alınmaktadır. Yıl boyunca her ay düzenli olarak yapılan HBA anketi sonuçlarına göre TÜFE endeks sepeti güncellenmekte ve önemini yitiren mal ve hizmetler sepetten çıkarılarak yerine yenileri eklenebiliyor.
2018 yılı TÜFE ana grup ağırlık seti
Enflasyon sepetinde neler var?
Enflasyon sepetinde 400’den fazla ürün ve hizmet olduğu için buraya eklemek yerinde olmayacak. İsteyen buradaki bağlantıdan listeyi inceleyebilir. Yukarıdaki ağırlık setine bakıldığında enflasyonun herkesi aynı etkilemediği görülecektir. Örneğin alkol almayan ve arabasını haftada on dakika kullanan biri ile alkol alan ve arabasıyla günlük 2 saat yol yapan birinin enflasyondan etkilenme oranları farklı olacaktır.
Yine ev kiraları kaynakla ciddi bir fiyat artışı varsa, kendi evinde oturan bir kişi bu artıştan etkilenmeyecektir. Bebek mamasının fiyatı yine herkesi etkilemeyen bir madde olarak oradadır. O yıl gıda fiyatlarında kabak ve salatalık kaynaklı ciddi bir fiyat artışı varsa fakat sizin mutfağınıza bu sebzeler girmiyorsa artıştan doğal olarak daha az etkileneceksiniz. Özetle; enflasyon şehirden şehire, aileden aileye hatta kişisen kişiye etkisi değişen bir kavramdır. Konu hakkında Forbes’da bulunan şu yazı okunabilir. (İngilizce)
Enflasyon sepeti ve oranları güvenilir mi?
Veriler enflasyon sepetiyle ölçülür ve bu artış, alım gücünün azalması anlamına geldiği için hükümetler tarafından istenmeyen bir durumdur. Emekli memur ve işçi maaşlarına zam yapılırken bu verileri dikkate alınır. Yüksek çıkan oran yüksek maaş beklentisini doğurur. Kimi durumlarda enflasyon farkının karşılanması gerekir. Enflasyon ile faiz arasındaki ilişki de tartışma konusudur. Hükümetler yatırımları azaltacağı gerekçesiyle faizden uzak durabilirler.
Enflasyon verileri durumdan duruma değişebilir. Örneğin o yıl gıda ve kira fiyatları çok yükseldiyse, enflasyon sepetinde “gıda” ve ve “kira” ile ilgili oran azaltılarak “ev eşyası” kategorisinin oranı artırılabilir. Hatta ev eşyaları kategorisinde de fiyatı yüksek olan bir ürün listeden çıkarılarak fiyatı değişmeyen bir ürün listeye eklenebilir. “Gerçek enflasyon aslında % X.” söylemlerinin kaynağı budur.
Türkiye’de Enflasyon Sepeti ve G20 ülkelerinde Enflasyon Sepeti
Türkiye’de ve G20 ülkelerinde yıldan yıla enflasyon oranlarını ve sepetteki mal ve hizmetlerin ağırlıklarını OECD.Stat üzerinden görebiliyoruz. Karşılaştırdığım kadarıyla sonuçlar doğru. Dünyadaki oranları ve sepet ağırlıklarını buradan görebilirsiniz. Türkiye’nin oranlarının listedeki diğer ülkelerden çok daha fazka olduğu görülüyor.
TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) , CPI (Consumer Price Index) olarak geçiyor.
Burada 2010 yılında AB ile Birleşik Krallık sepetlerindeki oran farkları verilmiş. Euro bölgesinde gıda %15 iken Birleşik Krallıkta bu oran %11 olabilmiş.
Ülke ülke sepet ağırlıkları için buraya bakabilirsiniz. Yazı, enflasyon nedir ve nasıl hesaplanır sorusuna bir cevap olmuştur umarım.
Bir Cevap Yazın