Eski Türkçe de diyebileceğimiz Göktürkçe kelimelerin önemli bir kısmını biraz değişmiş de olsa günlük dilde kullanıyoruz. Tabii bu demek değil ki Göktürkçe kelimelerin tamamı dilimizde yer alıyor ve kullanılıyor. Göktürkçe üzerinden çok zaman geçmiş.
Türkçe, Arapça, Farsça, Fransızca ve diğer dillerden yeni kelimeler alıp zenginleşerek günümüze kadar gelmiş. Göktürkçe kelimeler de kullanılmaya devam ediyor. Eski Türkçe sadece Göktürkçe ‘den oluşmaz. Uygular ve Karahanlar zamanında eklenen kelimeler de vardır. Yine de Göktürkçe için eski Türkçe demek yanlış olmaz.
Göktürkçe ile ilgili bildiklerimiz büyük ölçüde Orhun Abideleri’ne dayanıyor. Kelimeler Prof. Dr. Muharrm ERGİN’in Orhun Abideleri incelemesindeki sözlük bölümünden alınmıştır. Yukarıdaki görsel Göktürk alfabesi ile ilgili fakat alfabe ve dil birbirinden farklı şeylerdir. Türk dili Göktürk, Uygur, Arap ve Latin harfleriyle yazılmıştır tarih içinde ama hep Türkçedir.
“Göktürk ve Orhun yazısı Türk yazı dilinin ilk asırlarında kullanılmış, (Önceden de Orhun işaretleri vardı.) sonra yerini Uygur yazısı almıştır. İslamiyetten önce ve hatta sonra da uzun zaman yazılan Uygur yazısı ise yerini Arap asıllı Türk yazısına (Osmanlıca da diyebiliriz.) bırakmaya başlamıştır. En sonunda da 1928 yılında Latin asıllı Türk yazısına dönülmüştür.”
Zaman içinde diğer dillerden kelimelerle beslenen Türkçemizde eski Türkçe’den bazı kelimeler yeniden gündeme gelerek kullanılıyor. Özellikle askeri teknolojilere isim verilirken eski Türkçe’den (Göktürkçe’den de demek yanlış olmaz) kelimeler karşımıza çıkıyor. Örneğin TSK envanterine eklenmesi beklenen üç yeni insansız hava aracının adları “alpagu”, “kargu” ve “togan” olarak belirlenmiş. (Anlamları aşağıda var.) Yazıda daha az bilinen ya da önemli sayılabilecek Göktürkçe bazı kelimeler ve anlamlarına yer verilmiştir.
A
alp – kahraman cesur, yiğit
alpagu – tek başına düşmana saldıran (yiğit)
alpagut – bir subay rütbesi
apa – ecdat, büyükbaba
apa tarkan – bir ünvan, büyük, yüksek
arkış – kervan, elçi, haberci
arkuy – siper, mevzi, kale, istihkam
armakçı – hilekar, sahtekar
ayğuçı – söyleyici, akıl hocası (Mentör kelimesinin karşılığı olsa gerek)
B
bağa tarkan – küçük rütbede
balbal – balbal, öldürülen düşmanın heykeli
balık – şehir
bark – ev, mezar
bars – pars
başad – başta olmak, idare etmek
başğu – alnı beyaz at
bay – zengin
benggü – ebedi, sonsuz
bilig – bilgi
bor – bora, fırtına, tipi
böri – kurt
budun – kavim, millet, halk
Diğer Harfler
il – ülke, vatan, devlet
iltebeler – (ünvan) umumi vali, kumandan
kargu – nöbetçi kulesi, dağ tepelerinde düşmanı ihbar için yapılan kule
kıyın – ceza, ceza kararı
korgan – kale
körüg – casus, haberci, gözcü
kuz – güneş görmeyen yer, gölgeli yer, dağın güneş görmeyen yamacı, kuzey yamacı
kut – devlet, ikbal, saadet, talih
ordu – Kağanın oturduğu yer, hakanın oturduğu şehir, ordugah
öd – zaman, vakit
sengün – general
sü – ordu, asker
süngüş – savaşmak (süngüden gelir)
şad – Türk devletinin batı kısmının başkanı
taluy – deniz, okyanus, büyük nehir
tengri – ilah, gök Tanrısı
tümen – on bin
tün – gece
yabğu – Türk devletinin doğu kısmının başkanı
yarak – silah
yarık – zırh ve kalkan
yuğ – yas töreni
togan – doğan
Eski Türkçe kelimelerden Göktürkçe olanlar daha doğrusu Orhun Kitabeleri’nde bulunun bazılarını listelemiş oldum. Kaynak olarak kullanılan kitap Prof. Dr. Muharrm ERGİN’in Orhun Abideleri incelemesidir. Kitabı buradan satın alabilirsiniz.
Bir Cevap Yazın