Hiperenflasyon paranın değerinin hızla değer kaybetmesi, enflasyonun tam anlamıyla kontrolden çıkmasıdır. Ekonomide hiperenflasyon oluştuğunda ürün ve hizmetlerin fiyatı her yarım gün veya bir hafta içinde ikiye katlanır. T.C. Merkez Bankası tanımıyla hiperenflasyon:
Olağandışı yüksek enflasyon olarak tanımlanır. Uç durumlarda, ülkenin parasal sisteminin çöküşüne neden olabilir. En göze çarpan hiperenflasyon örneklerinden bir tanesi, 1923 yılında fiyatların bir ayda yüzde 2.500 oranında arttığı Almanya’da yaşanmıştır.
Hiperenflasyonun hangi durumlarda ortaya çıkar?
Hiperenflasyon oluşması için olağandışı durumlar olması gerekir çoğu zaman. Savaş durumunda hiperenflasyon durumu ortaya çıkabilir. Ülke iç piyasayı rahatlatmak adına bol para basar. Paranın piyasada kontrolsüzce artması ürün ve hizmetlerin fiyatında da artışa neden olur. (Bkz: Ülke borcunu ödemek için neden para basmıyoruz?)
Hiperenflasyon durumunda insanlar sepetlerle, el arabalarıyla alış veriş yapar duruma gelirler. En son Venezuela’da ülke ekonomisinin çok büyük ölçüde petrole dayanması ve düşen petrol fiyatları nedeniyle hiperenflasyon oluştu.
Hiperenlasyonun bazı sonuçları
Hiperenflasyon farkı zamanlarda farklı ülkelerde ortaya çıksa da sonuçları benzerdir. Fakirlik ve sefaletin yanında para değerinin hızla erimesi nedeniyle birkaç yıl önce ev alınabilen paralara çikolata alınabilir. Halk birikim yapamaz hale gelir, mevcut birikimlerini ise ülkenin para biriminde tutmazlar. Venezuela’da çekilen bir videoda, birisi bir depo benzin karşılığı çikolata ile ödeme yapıyordu.
Ülke ekonomisinde enflasyonla birlikte diğer parametreler de bozulacağından ülke kaynaklarının yabancıların eline geçebilir. Kriz durumlarında ülkede dövizin değer kazanması başka ülke vatandaşlarının ekonomisi zordaki ülkeye yatırım yapmasına (Ev, yazlık vesaire) neden olabilir.
1923 yılı meşhur Almanya hiperenflasyonu
I. Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılan ve ağır tazminat borcuyla karşı karşıya bırakılan Almanya’da sanayi çökmüş, ticaret durma noktasına gelmişti. Viraneyi andıran şehirlerdeki altyapı tamamen yok olmuştu. Milyonlarca insan aç ve işsizdi. 1923 Şubat’ında 3.400 mark olan bir kilo etin fiyatı, kasım ayında 280 milyar marka çıkmıştı.(1)
Bu dönemde bir kadının sepetle para taşırken saldırıya uğradığı ve saldırganın parayı almayıp sepeti aldığı anlatılır.
Venezuela örneği
Venezuela’da yaşanan hiperenflasyon durumun ne kadar kötüye gidebileceğinin başka örneklerini sundu. Ülkeden yağma haberleri geldi. İşsizlik ve suç oranları arasında pozitif yönde bir korelasyon olduğu kabul edilir. Beş günü geçen elektrik kesintileri sonucu yüzden fazla insan öldü. (Hükümet sabotaj dedi.)
Macaristan örneği
Macaristan’da yaşanan durum enflasyonun en kontrolden çıkmış örneğidir. Fiyatlar 15 saatte bir ikiye katlanmıştır. Sahurda yediğiniz yoğurdun fiyatı x lira ise iftarda aynı yoğurt 2x lira olacaktır. Sürekli ihtiyaç duyduğunuz bir ürünü ne kadar çok alırsanız o kadar karlı olacaksınızdır bu durumda.
Savaş veya sosyal yıkım durumlarında insanların neden un ve makarna stoğu yaptığı bu bilgiyle daha anlaşılabilir olur. Karaborsacılık aynı sebeple çoğalabilir.
Hiperenflasyondan kurtulmak
Sorunun nedenleri ortadan kalkmaya başladığında sorundan da kurtulmak kolaylaşacaktır. Sorunun nedeni olarak merkez bankalarının çeşitli sebeplerle aşırı miktarda para basmasıydı. Çözüm için de merkez bankası para basmaya son vermelidir. (Versin o zaman 🙂 Tabii merkez bankasını para basmaya iten sebep ortadan kalmadığı sürece bu mümkün değildir. Gerekli önlemler alınmalıdır. Kimi ülkeler enflasyonla mücadele sürecine girdikten sonra para birimlerini değiştirmişlerdir. Eski paraya göre daha değerli bir para birimi kabul etmek de uygulanabilecek bir yöntemdir.
Konudaki alıntı İnkılap Tarihi ders kitabındandır. Görsel ise Wikepedia’dan alınmıştır.
Bir Cevap Yazın