Latin alfabesi 1 Kasım 1928’de kabul edildi. Latin harflerinin kabulü bugün hala bir tartışma konusu. Yapılan büyük bir ilerleme hamlesi miydi yoksa geçmişin bilgi birikimini tuzla buz etmek miydi? Bu tartışma bitmez sonuçta dünyada pek az örneği var fakat tartışmayı daha doğru bir zeminde değerlendirmek için bazı şeyleri bilmek gerekiyor.
Alfabe değişimi dil değişimi demek değildir.
Latin alfabesinin kabulüyle halkın konuştuğu dil değişmemiştir. Dil alfabeden bağımsızdır. “Bayrak” , “mum” , “kalem” kelimeleri değişmedi. Değişen bu harfleri sembolize eden işaretlerdi, yani alfabe. Halk yine aynı şekilde konuşuyordu.
Alfabe değişimi Atatürk öncesinde de tartışılan bir meseleydi.
Latin alfabesinin kabul edilmesi fikri Atatürk öncesi bir tartışmadır. Bu konuda daha önce çalışmalar yapılmıştır. Enver Paşa zamanında orduda öğretilen alfabede bir takım düzenlemeler yapılmıştır mesela. Latin alfabesi karşıtlarını şaşırtabilecek şu bilgi yer alır İlber Ortaylı’nın Gazi Mustafa Kemal Atatürk kitabında.
Latin harflerinin, kendini gizleyen bir taraftarı da Sultan II. Abdülhamid’dir. Ona göre, “Halkımızın büyük cehaletine sebep,okuma yazma öğrenimindeki güçlüktür. Bu güçlüğün nedeni ise harflerimizdir.” Sultan Abdülhamid, “Belki bu işi kolaylaştırmak için Latin alfabesini kabul etmek yerinde olur” demektedir.
İlber Ortaylı / Gazi Mustafa Kemal Atatürk
Bu bilgiler konuya ideolojik yaklaşılmaması açısından önemlidir.
Latin harfleri neden kabul edildi, Arap alfabesinin sorunu neydi?
Başta Arap alfabesi ile okuma yazma öğrenmek zorluğu gerekçe olarak gösteriliyordu. Sesli harflerin olmayışı, bir kelimenin birden fazla anlama gelmesi ve tahminle çıkarılması bir sorundu. O dönemdeki okuma yazma bilme oranını en yüksek gösteren veriler bile gülünç seviyelerde. Yine de dönemi tam anlamak için diğer ülkelerin verileri ile kıyaslanmalı. Matbaanın ülkeye çok geç geldiği düşünülürse…
Arap alfabesini Farslar alırken, kendi dillerinin gramer yapısına uygun olarak değiştirmişlerdi. Bu değişikliği biz yapmadık. (İlber Ortaylı) Latin harfleri alınırken buna dikkat edildi. Latin alfabesinde olan bazı harfler alınması ve bu alfabede olmayan ç,ş,ü gibi Türkçe’ye uygun harfler eklendi.
İsmet İnönü’nün süreçle ilgili itirazları
Latin harflerine Kazakistan da geçeceğini açıklamıştı. Bunu bir sürece yayarak yapma kararı aldılar. Böyle bir tartışma Atatürk ile İsmet İnönü arasında da yaşanmış. İsmet İnönü Latin harflerine geçişin yedi yılda tamamlanmasını savunuyordu. Atatürk’ün ise uygun gördüğü zaman altı ay idi. Okuma yazma seferberliği başlayacaktı.
Şu itirazları ileri sürüyordu:
“- Okuma yazma güçlüğü, bütün devlet hayatını felce uğratacak bir inkılâbı gerektirecek bir zaruret sayılabilir mi? Milletlerin medeniyetçe ileri veya geri olmaları yazılarının kolaylık veya güçlüğü ile ölçülmediği meydanda değil midir? Yüzyıllardan beri kullanılan yazı, bundan sonra da pekâlâ devam edebilir. Âlimler, bütün okur yazar kimseler, hece sınıfı çocuklarına dönecekler. Yazı değişirse kütüphaneler dolusu basma ve yazma eserlerden nasıl faydalanılacak? “
Hulâsa hiçbir gazete ve dergide yazı değiştirme tezi müdafaa edilmiyordu. Mecliste de itirazları bastıracak hiçbir ses yükselmiyordu. Bütçeye, Gazi’nin emriyle 1925’ten beri tahsisat konulduğu halde ‘Alfabe Komisyonu’ bir türlü kurulamıyordu… ” Ama şartlar olgunlaşıyor, olaylar gelişiyordu.
Gazi kararlıydı ve bu kararını halka dahi açıklamaktan çekinmiyordu. İşte bu cümleden olarak, 9 Ağustos 1928’de, Sarayburnu’ndaki Halk gazinosunda meşhur söylevini verdi: “-Yeni Türk harfleri çabuk öğrenilmelidir. Yeni Türk harflerini her vatandaşa, kadına, erkeğe, hamala, sandalcıya öğretiniz. Bu vazifeyi yaparken düşününüz ki, bir milletin yüzde onu, yüzde yirmisi okuma yazma bilir, yüzde sekseni bilmezse bu ayıptır. “
Şevket Süreyya Aydemir / Tek Adam 3. Cildi
Arap alfabesiyle ilgili metinleri okumak için bugün kısa sürede Osmanlıca öğrenmek mümkündür. Latin harflerinin kabulü, harf devrimi ya da harf inkılabı denen süreç budur. 1917’den sonra Rusya’da Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçişin tartışıldığı biliniyor. Bugün Latin alfabesi bizim için Batı dillerinin öğrenilmesinde kolaylık sağlıyor.
Bir Cevap Yazın