Magna Carta ve Günümüze Etkileri

Magna Carta Latince ve “Büyük Ferman” anlamına geliyor. 1215 yılında İngiltere’de Kral (Yurtsuz) John soyluların zorlamasıyla, kendi mutlak haklarının bir kısmından vazgeçmişti. Monarkın yetkilerinin bir kısmından vazgeçmek zorunda kalması ve geniş halk kitlelerinin monarka karşı bazı haklara sahip olması açısından Magna Carta ilktir ve insan hakları ve hukukun üstünlüğü kavramlarının ilk kez somutlaşmasıdır.

Magna Carta, demokrasinin gelişiminden bahsederken üzerinde durulması gereken önemli belgelerden biridir. Demokrasi; eşitlik, özgürlük ve kardeşlik kavramlarıyla uygulama alanı bulmuştur. Eşitlik, özgürlük ve kardeşlik için monarkın (tek adamın) gücünün sınırlandırılması (İngiliz baronlarının bir zaferi olsa da) insan hakları adına bir başlangıç noktası kabul edilebilir.

Magna Carta insan hakları ve kişi hürriyetlerinin soyut birer kavram olmaktan kurtarılarak hukukî ve siyasal bir düzen içinde gerçekleştirilmesini, şekillendirilmesini sağlayan ilk temel taşı ve kendisinden sonra gelen birçok bildirilere örnek olan bir metin olarak kabul edilmektedir.

Magna Carta Libertatum Orta Çağ’ın en önemli belgesiydi ve dönemin diğer fermanlarından iki önemli farkı vardı.

Şekil bakımından zamanın diğer fermanlarından ayırıcı hiçbir özelliği bulunmayan Magna Carta’ya taşıdığı fikirler bakımından gerçek değerini kazandıran iki büyük özelliği vardır. Bunlardan birincisi, diğer Ortaçağ fermanları gibi belirli toplum sınıflarının, kilisenin, baronların veya tüccarın değil, «krallığın bütün hür kişilerinin» hak ve hürriyetlerini tanımasıdır. Bu hak ve hürriyetler çok geniş tutulmuş ve ingiliz Ortaçağ hukukunun büyük bir bölümünü kapsamıştır.

İkinci önemli özellik ise, fermanın kralın da bu hak ve hürriyetler çerçevesinde bağlı bulunduğunu teyit etmesidir. Böylece Magna Carta Hukukun Üstünlüğü fikrinin yerleşmesini sağlayan ilk temel taşı olarak büyük bir değer kazanmakta, İngiltere’de ve bütün dünyada Hukuk Devleti fikrinin tarihî önderi olmaktadır.

Ancak burada dikkatle üstünde durulması gereken bir nokta, Fermanın yenilikler getirmek, şimdiye kadar tanınmayan hak ve hürriyetleri tanımak iddiasında olmadığı, tam tersine hür İngiliz halkının geleneksel hak ve hürriyetlerini teyit etmek amacını güttüğüdür.

Magna Carta kral tarafından, otoritesinin zayıf olduğu bir dönemde kabul edilmişti. Daha sonra kral fermanı geri almayı deneyecektir. Papa’dan fermanının hükümsüz olduğuna dair belge alır fakat bu hakların uzun yıllardır toplumda bir karşılığının olması nedeniyle monarkın çabaları neticesiz kalır ve Magna Carta uygulanmaya devam eder. Cermen asıllı kabilelerdendi bu insanlar ve Roma Hukuku dışındaydılar. Yöneticilerinin uymak zorunda olduğu kurallar vardı ve yönetici ile yönetilen arasında karşılıklı yükümlülükler vardı. (Eski Türklerde de hakanın töreye uymak zorunda kalması gibi)

Magna Carta Libertatum’da yer alan bazı maddeler:

Magna Carta 63 maddeden oluşuyordu. En önemli maddelerinden ikisi 39. ve 61. maddedir. Bazı önemli maddelerle 39. ve 61. madde.

13- Londra şehri bütün kaadim hürriyetlerinden ve geleneklerinden yararlanacaktır. Bütün diğer şehirlerin, kasabaların, köylerin ve limanların da bütün hürriyet ve geleneklerinden yararlanmalarını istiyoruz ve bunları bağışlıyoruz.

20- Hür bir insan küçük bir suç için ancak bu suça uygun bir para cezasına çarptırılabilecektir, ağır bir suçun cezası da suça uygun olacak, kişinin yaşamasına engel olacak kadar ağır olmayacaktır. Kraliyet mahkemesi kararlarında tüccarların ticarî mallarına, köylülerin gerekli araçlarına dokunulmayacak, bu para cezalarının hiçbiri o çevrenin tanınmış kimselerince onaylanmadıkça alınmayacaktır.

39- Eşitlerinin kanuni bir hükmü veya bir memleket kanunu olmadan hiçbir hür kişi tevkif veya hapis edilemeyecek, haklarından ve mallarından mahrum bırakılamayacak, kanun dışı edilemeyecek, sürülemeyecek, herhangi başka bir şekilde kötü muameleye maruz bırakılamayacaktır. Hiçbir hür kişiye zor kullanmayacağız ve başkalarının zor kullanmasını istemeyeceğiz.

40- Hak ve adaleti kimseye satmayacağız, reddetmeyeceğiz ve geciktirmeyeceğiz.

60- Bağışlamış olduğumuz bu gelenek ve hürriyetlere krallığımız topraklarında, tebamızla olan ilişkilerimizde tarafımızdan uyulacaktır. Kiliseye mensup olsun olmasın, bütün tebamızın da kendi adamlarıyla olan ilişkilerinde bunlara uymalarını istiyoruz.

61- Burada baronlara verilen bir teminat vardır ve özeti budur:

Baronlar, bu fermanla kendilerine bağışlanan ve teyit edilen barışı ve hürriyetleri korumak ve bütün güçleriyle uygulanmasını sağlamak için, aralarından yirmibeş kişi seçeceklerdir. Eğer antlaşma ya da haklar ihlal edilirse 25 barondan 4’ü kırk gün içinde düzeltmesi koşuluyla krala bunu bildireceklerdir. Eğer gereken yapılmazsa 4 baron diğer 25 barona haber verecektir. Onlar da halkla beraber kral ve ailesinin şahsi şatoları dışında kalan şatolara ve topraklara saldırabilecek ve sorun çözülünce tekrar işler eski haline dönecektir.

Baronlardan biri ölürse aralarına yeni birini seçebileceklerdir ve baronlar arasında görüş ayrılığı olursa çoğunluğun kararı 25 baronun kararı olarak kabul edilecektir.

Magna Carta ve günümüze etkileri

Makalenin son cümleleriyle:

Magna Carta’nın bütün dünyadaki Anayasa ve İnsan Hakları bildirilerinde etkileri görülmüştür. Fransa’da 1789 insan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi, kişi hak ve hürriyetleriyle ilgili ilkeleri ortaya koyan John Locke dolayısıyla Magna Carta’nın etkisinde kalırken, Amerika Birleşik Devletlerinde Virginia Haklar Bildirisi ve Anayasanın, hem hukuk uygulaması hem de Locke’un yardımıyla Magna Carta’dan yararlandığı görülür.

Çağımızda Magna Carta’nın canlılığının en büyük delilleri olan hükümler birçok ülkenin anayasalarını ve bu arada Birleşmiş Milletler Evrensel İnsan Hakları Beyannamesini zenginleştirmektedir.

Yazıda DergiPark’ta bulunan şu makaleden faydalandım. Bunun yanında yazıda Magna Carta’yı olaylar zincirinden kopararak insan hakları ve özgürlükler çerçevesinde ele almaya çalıştım. Daha geniş bilgi için kaynaktaki makaleyi okuyabilirsiniz. Konu hakkında şöyle kısa bir video var izlemek isterseniz. (İngilizce)