İnternet insan zekasının en büyük nimetlerinden biri. Bize kazandırdığı binlerce şey var ve daha neler kazandıracağını bilmiyoruz bile. “İnternetin olumsuz yanları” gibi başlıkları ciddiye alamayacak kadar seviyorum interneti ve toplumların değişimindeki en büyük itici güç olduğunu herkes gibi görüyorum. İnternet şişeden çıkan cindir ve artık bu işin geriye dönüşü yoktur. Tüm geriye dönüş çabaları, her alanda olduğu gibi, ne kadar sistematik başlamış olursa olsun bir zaman sonra gülünç olmaya mahkumdur. Değişimi tetikleyen her şey otoriteler için bir tehdittir. İnternet hem fırsat hem de öyle bir tehdittir ki ABD gibi bir devlet bile (Wikileaks) başına geleceklere engel olamamıştır.
İnternet her türlü otorite için bir tehdit olduğu için ve devasa bir ekonomik kaynak olduğu için sürekli olarak ele geçirilmek istenecektir. Artık her cep telefonunun kameraya dönüştüğü bir zamandayız ve bir şeyleri gizlemek çok zor. İnternet için ne tür tehditler söz konusu? İntranetleri internet diye pazarlama çabası, Kuzey Kore kataloğu, Çin’in internet dadısı vb gibi sansür uygulamaları bugünün görece küçük tehditleri. Bu tehditlerin zamanla gücünü kaybedeceğine dair şüphem yok.
İnternet için daha ciddi bir tehdit var. Bu tehditin kaynağı internet ekosistemini oluşturan güçlü kişi ve kurumlar. İnternetin özgürlükçü ve merkeziyetsiz yapısını bozan ve onu bir ideoloji yayma aygıtı ya da ekonomik çıkar aygıtı olarak kullanan şirketler. İnterneti, internetten kazandıkları paralarla satın alarak terbiye ediyorlar. Hem yeni standartları hem de yeni teknolojileri geliştirerek interneti gittikçe daha da kendilerine bağımlı hale getiriyorlar. Bu model internet teknolojilerini hızla geliştirmekle beraber onun demokratikleşmesi ve özgürleşmesi karşısında da büyük bir engel. Bir şeyin demokratikleşmesini engellemenin yolu teknik meseleleri zorlaştırmak, maddi yükümlülükler ve yasal engeller oluşturmaktır.
Arama motorları ve sosyal medya şirketleri internet trafiğinin çok büyük bir kısmını çekiyor. Bu sitelerin algoritmaları insanların neye ulaşacağını belirleyebiliyor. Daha açık konuşmakta bir sakınca yok sanırım. Google’ın reklam sonuçları sunmak ya da içeriğinde reklam olan siteleri öne çıkarmak için bir çaba harcamadığından emin olabilir miyiz mesela? Aradığımız bilgiler belki de algoritmalar gereği iyice kırpılmış bilgilere dönüştü. Google bir siteden hangi ziyaretçinin hemen çıktığını ya da kaç dakika kaldığını görüyor ve muhtemelen arama sonuçlarını sıralarken bu bilgiyi de kullanıyor. Artık arattığımız bilgi Google’a giden reklam gelirinden, reklama tıklama olasılığımızdan ya da genele hitap etme kaygısından bağımsız olarak karşımıza çıkmıyor. Bu da ne kadar ticari kaygılarla yapılmış olsa da bir tür körleştirme demek.
Körleştirme ve internetin birkaç siteden ibaret olmaya başlaması
İnternette geçirdiğimiz vaktin artık çoğu belli şirketlerin sunucularında geçiyor. Sosyal medya siteleri belli kişilerin elinde. Elon Musk ile birlikte Twitter haklı ya da haksız başka bir tartışmanın konusu haline geldi. Youtube en fazla vakit geçirdiğimiz siteye dönüştü. Eğer içerik üreticisiyseniz Youtube ile iyi geçinmek zorundasınız. Youtube bu tekele dönüşmeyi kötüye mi kullanıyor? Cevabın evet olması gerekmiyor eğer bunu yapabilecek güce sahipse ortada bir sorun var demektir. Örneğin Ukrayna-Rusya savaşına ya da başka bir netameli konuya değinildiğinde her şey söylenebilir mi, yarın için de bunun garantisi var mı? İnternet gibi bir şeyin bir avuç siteye sıkışması pek çok açıdan tehlikelidir. Bu tehlikeler işler ciddileşmeden ortaya çıkmaz.
İnternet için önemli tehditlerden birisi de ChatGPT gibi dil işleme yazılımları olabilir. Bu tür yazılımlar verileri bir kaynaktan çekmek durumundadır ve bu kaynaklar da herhalde yapımcıları tarafından titizlikle seçilmektedir. Bir anda titizlikle seçilen bu bilgiler “doğru bilgi” olarak önem kazanırken diğer bilgiler ya da karşıt düşünceler daha önemsiz gibi görünebilecektir. Referans kaynağı asıl belirleyici olandır ve bu da bir tercih meselesidir. Bir anda tüm bu siteler amansız bir propaganda makinesine dönüşebilir ve bunu fark etmekte zorlanabiliriz. Diğer bir tehdit tüm bu sosyal medya sitelerinin büyük ölçüde tek bir devletin elinde olmasıdır.
Benzer bir durum bilgisayarlarımızdaki ve telefonlarımızdaki işletim sistemleri başta olmak üzere diğer araçlar için de geçerlidir. Yine de bu durum veri güvenliği için tehdit olsa da internet için tehdit sayılmaz. Açık ve özgür internet bir kültür meselesidir ve birbirini tamamlayıcı nitelikte olmalıdır. İnternet ve internet araçları sitelerden ve onları oluşturan yazılımlardan bağımsız olmalı, bunların yerine anında yenisi koyulabilmelidir. İnternet tıpkı dijital bir vatan gibi düşünülerek tüm kişi ve kurumların üstünde olmalı ve ilerlemesi için önlem alınmalıdır. Elbette gerçek anlamda demokratik ve özgür kalması isteniyorsa.
Web3 ve Decentralized Web
İnternetin bir avuç şirketin tekeline geçmemesi ve propagandaya maruz kalmadan doğru bilgiye ulaşma hakkı için yapılabilecek şeyler var. Elbette bunların başında internetin demokratikleştirilmesi gelir. Herkesin ulaşabildiği ve özgürce katkı sunabildiği bir internet. Merkeziyetsiz internet fikri interneti büyük şirtketlerin elinden alma düşüncesiyle ortaya atılmış bir fikir. Kripto paralar ve blockchain ile birlikte daha çok gündeme gelen bir mesele. Henüz ortada bir şey yok sayılır ama bir vizyon çizmesi bakımından önemlidir.
Tüm verilerin belli şirketlerin sunucularında değil de gönüllü insanların bilgisayarlarında olduğu dağıtılmış bir yapıyı düşünelim. Örneğin tüm müziklerin Youtube’da olması yerine bazı şarkıların benim, bazı şarkıların da sizin bilgisayarınızda olduğunu, hatta şarkıların birkaç saniyesinin bende birkaç saniyesinin sizde olduğu daha karmaşık bir yapıyı hayal edelim. Verinin gerçek bir sahibi olmayacak ve bu veri tüm sisteme dağıtılmış halde olacak. Silinemez, sansürlenemez, izi sürülemez, yasaklanamaz, sahipsiz ve kontrol edilemez bir yapı. Hep birlikte interneti oluşturacağız. Torrent ağlarının mantığı gibi. Site isimlerinin de önemi kalmayacak ve bir “iz” üzerinden tüm yapıya ulaşılabilecek.
Farklı doğrulanmış sunucular tek bir ortak yapıda toplanacak ve internet iyice soyutlaşarak kimsenin yerini gösteremeyeceği bir şey haline gelecek. Tüm bunlar elbette beraberinde birçok fırsatı ve tehdidi getirecektir. Birçok teknik problem var bu işler için ve yakın zamanda olması mümkün görünmüyor. Yakın zamanda olması mümkün görünmese de gidişatın bu yönde olması şaşırtıcı olmamalıdır. İnternet buna dönüştüğünde bile elbette propaganda için uğraşan gruplar olacaktır ama propagandanın amacına ulaşması sanıyorum zorlaşacaktır. Telifli içerikler, suç unsuru barındıran içerikler, gizlilik, kişisel bilgilerin şifrelenmesi gibi halledilmesi çok zor görünen meseleler de vardır. Belki de ileride karşımıza hibrit bir model çıkacaktır.
İnternet demokrasi gibi sahip çıkmamız gereken bir yapıdır. Hiçbir kişi ve kurumun tekelinde olmaması için uğraşılmalıdır. Demokratikleşmesi yani daha çok insanın aktif olarak kullanması ve içerik üretmesi için uygun hale getirilmelidir. Mevcut internet tekellerinin sağladığı faydalar elbette görmezden gelinemez ve elbette internet, ticari kaygı güdülmeyen, reklamsız, işbirliksiz sadece okur desteğiyle ayakta durabilen mizah dergileri gibi işlemek zorunda değil. Mesele interneti kişi ve kurumlardan bağımsız açık ve özgür bir yapıya kavuşturmak.
Bir Cevap Yazın