Friedrich Nietzsche (1894): Curt Stoeving
Nietzsche Jena’daki psikiyatri hastanesinden serbest bırakılmasının ardından 1890’da Naumburg’da annesinin evinde yaşamaya başladı. Kız kardeşi Elisabeth Förster-Nietzsche’nin kocası Paraguay’da intihar ettikten sonra o da annesinin yanına taşınmıştı. Nietzsche’nin 1894’teki 50. doğum günü ve Nietzsche arşivinin kurulması vesilesiyle, aile o zamana kadar sadece fotoğrafları bulunan filozofun sanatsal bir portresini istedi. Fakat akıl hastası bir kişi, özellikle hasta bir düşünür nasıl tasvir edilmeliydi? Nietzsche’nin annesi için bu görev için Franz von Lenbach’ı öne sürdü. Ancak kız kardeşi onun yerine Berlinli ressam Curt Stoeving’i işe aldı. Stoeving resimleri yapmadan önce bir kaç açıdan Nietzsche’nin fotoğrafları çekti .
Kısa bir süre içinde fotoğraf ve ölçüleri ile titizlikle hazırladığı iki tablo üretti. Her iki portre de Nietzsche’yi açık havada, Naumburg evinin aşırı büyümüş pergolasında gösteriyor. O yıllardan gelen ziyaretçilerin bildirdiği gibi, sık sık temiz havadaydı oturuyordu. Pergolanın köşesindeki beyaz bir bankta elleri biraz garip bir şekilde kenetlenmiş olarak görünüyor. Siyah eteğin altında beyaz bir tıbbi önlük giyiyor. Diğer görüntülerde görülebilen dinamizmden yoksun olan sert görünüm ve geriye taranmış saçları çekici. Stoeving’in şablon olarak çektiği fotoğraflar sanatçının hastalığın bariz belirtilerini hafifletmeye çalıştığını gösteriyor. Ayakları bir tabureye dayanan ve kayıtsız bir şekilde etrafa bakan ve yarı yatalak birisi yerine, neredeyse heykelsi bir duruşla kendini resmettiriyor.
Yine de, portre Nietzsche’nin annesi ve kız kardeşinin beklentilerini hayal kırıklığına uğratmıştı. Aile hekimi, hastasının en kötü günlerinde bile o kadar hasta görünmediğini belirtti. Bu, resmin geniş etkisini azaltmadı: Resim, 1895’te PAN avangart dergisinde basıldı ve kısa bir süre sonra Nietzsche arşivi için satın alındı. Nietzsche’nin bir arkadaşı olan yazar Paul Lanzky, 1897’de saygı değer ‘efendisinin’ deliliğinin izini sürdüğü resme bir şiir bile adadı.
Stoeving’in portresinin önemi, gerçek bir Nietzsche ikonografisi oluşturmasında yatıyor. Birkaç yıl sonra, bu gelişmenin doruk noktası, yaratılışında Elisabeth Förster-Nietzsche’nin büyük bir rol oynadığı Max Klinger ve Edvard Munch’un tasvirleri ile belirlendi. Nietzsche’nin kız kardeşi işini sadece geliştirip tahrif etmekle kalmadı, aynı zamanda gelecek nesillere yönelik imajını da şekillendirdi.
Apollon ve Dionysos Üzerine
Sanatsal yaratım, Nietzsche’nin “Apolloncu” ve “Dionysoscu” olarak adlandırdığı iki karşıt güç arasındaki gerilime dayanır. Apollon Yunan ışık ve akıl tanrısıdır. Nietzsche, Apolloncu güçlü bir benlik duygusunu içeren ölçülülük, kısıtlama ve sakinliği ile karakterize, yaşam ve biçim veren bir güç olarak tanımlar. Dionysos, Yunan şarap ve müzik tanrısıdır. Nietzsche, Dionysoscu, bireylerin başkalarıyla ve doğayla bir arada olduğu bir ilkel birliğe yol açtığı, kendini unutmanın çılgınlığı olarak tanımlar. Sanatın yaratılmasında hem Apolloncu hem de Dionysoscu olunması gereklidir. Apollon olmadan, Dionysoscu tutarlı bir sanat eseri yapacak şekil ve yapıdan yoksundur. Dionysos olmadan Apolloncu gereken canlılık ve tutkudan yoksundur.
Nietzsche, antik Yunan halkının alışılmadık derecede hassas ve acı çekmeye yatkın olduğunu ve acıyı önlemek için doğalarının Apollonik yönünü koruduklarını öne sürer. Dionysoscu’nun ilkel birliği, bizi tüm yaşamımızın kalbinde yatan acının doğrudan kavranmasını getirir. Aksine, Apolloncu imgeler, rüyalarla ve dolayısıyla görünüşlerle ilişkilendirilir. Yunan sanatını oldukça güzeldi çünkü Yunanlılar kendilerini acıların gerçekliğinden korumak için imgelerin ve rüyaların yarattığı görünümlere güveniyorlardı. Yunan sanatının erken dönemi sıkıcı ve ilkeldir çünkü Apollon etkisi Dionysos’tan çok ağır basmaktadır.
Nietzsche’nin insanlığın en büyük başarılarından biri olarak gördüğü Aeschylus ve Sophocles Yunan trajedileri, Apollon aracılığıyla Dionysos tutkularını evcilleştirerek yüce etkilerine ulaşır. Yunan trajedisi, şarkıcı ve dansçılardan oluşan bir koro içeren dini ritüellerden gelişti ve iki veya daha fazla aktör trajik aktörler olarak korodan ayrı durduğunda kendine özgü şeklini aldı. Bir Yunan trajedisinin korosu, “ideal seyirci” değil, Dionysos aracılığıyla elde edilen ilk birliğin temsilidir. Trajik bir kahramanın düşüşüne tanıklık ederek, Dionysos ilkel birliğine geri çekilen bireyin ölümüne tanık oluruz. Yunan trajedilerinin Apolloncu dürtüleri Dionysos müzik ve dans ritüellerine şekil verdiğinden en mükemmel haline ulaşmıştır.
Ne yazık ki, Yunan trajedisinin altın çağı bir asırdan az sürdü. Euripides ve Sokrates’in birleşik etkisiyle sona erdi. Euripides, hem Dionysosçuluğun tarafından verilen ilk birlikten hem de Apollonculuğun verdiği rüya benzeri durumdan kaçınır ve bunun yerine Yunan sahnesini ahlak ve akılcılık için bir platforma dönüştürür. Euripides, trajik kahramanlar sunmak yerine, karakterlerine sıradan insanların tüm zaaflarını verir. Tüm bu açılardan Nietzsche, Sokrates’in Euripides üzerindeki etkisini görür. Sokrates, her şeyi haklı çıkarmak için nedenler olması gerektiği konusunda ısrar ederek Batı rasyonalitesini etkili bir şekilde icat etti. İçgüdüyü içgörü eksikliği ve yanlışı bilgi eksikliği olarak yorumladı. Sokrates, dünyayı bilinebilir ve tüm gerçekleri haklı göstererek, bilimsel dünya görüşünü doğurdu.
Bir Cevap Yazın