Nihilizm Nedir? Ve Bazarov’u Anlamak

Nihilizm Latince “Hiç” anlamına gelen nihil sözcüğünden türemiş bir felsefi anlayış. Her şey anlamdan ve değerden yoksundur. Tüm değerleri ve her türlü otoriteyi reddeder. Tanrı, ahlak, özgür irade…

Bu anlamda nihilizm, hangi dönemde ve nerede olursa olsun, insanların bağlı kaldıkları en yüksek değer ve ideallerin işlevlerini yerine getirmediklerinde ortaya çıkan bir ruh durumuna eşlik eden bir yaşama ve düşünme biçimidir. Bu nedenle de bir varoluş sorunudur. Varoluşsal bir sorun olarak nihilizm, varoluşun anlamsızlık, boşunalık ve hiçliğine işaret eder. Klasik anlamıyla bir öğreti ve düşünme biçimi olarak alındığında nihilizmin anlamı budur.

Sebahattin ÇEVİKBAŞ (*)

Nihilizm pek çok alt dala ayrılır ve Nietzsche ve varoluşçu filozoflar bu felsefi akımla birlikte anılır. Nihilizm özellikle Rusya’da ortaya çıkmış bir akımdı ve Turgenyev’in Babalar ve Oğullar isimli romanındaki Bazarov karekteri bu felsefi düşünceyi temsil eden önemli bir karakterdi. Nihilizm hakkında daha fazla bilgi vermeden, Bazarov karakterinin romanda geçen kimi cümlelerini buraya aktarmak bu düşüncenin anlaşılmasını çok daha kolay hale getirecektir. 

Her şeref yapma, her saadet piç.
Her şeyin ibtidası ahiri hiç.

Nerde bir şeref var, iğreti.
Nerde bir mutluluk var, yama.
Bir şeyin ne başına inan ne sonuna.

Tevfik Fikret

Turgenyev’in Babalar ve Oğullar romanındaki Bazarov ve Bir Nihilistin Aklından Geçenler

İnsanlar özel değildir.

“Birincisi, bunun için hayat deneyimi diye bir şey vardır; ikincisi, size şunu söyleyeyim, tek tek insanları incelemek için emek harcamaya değmez. Bütün insanlar, gerek vücut, gerekse ruh olarak birbirine benzer; her birimizin beyni, dalağı, yüreği, ciğerleri aynı şekildedir; manevi nitelik denen şeyler de herkeste bir ve aynıdır; küçük biçim değişiklikleri hiçbir anlam ifade etmez. Bütün diğer insanlar hakkında hüküm vermek için bir tek insan yeterlidir. İnsanlar bir ormandaki ağaçlar gibidir; hiçbir botanikçi her akağaçla tek tek ilgilenmez.”

“Şöyle düşünüyorum: Bak, şu saman yığınının yanında uzanmış yatıyorum. İşgal ettiğim yer öylesine küçücük, evrende bulunmadığım ve umurunda bile olmadığım alanın yanında öylesine ufacık, yok sayılacak kadar küçük ki…Ve yaşayacağım zaman dilimi benim bulunmadığım ve bulunmayacağım sonsuz zamanın yanında öylesine az ki…Oysa bu atomun, bu matematiksel noktanın içinde kan dolaşıyor, bir beyin çalışıyor, birtakım istekleri var…Ne kepazelik! Ne saçmalık!”

Bir söz ne demektir?

“Neler de düşünüyorsun!” dedi Bazarov. “Bir söz ne demektir! Bu sözü buldu, ‘kriz’ dedi ve kendini avuttu. Şaşırtıcı iş, insanoğlu hâlâ sözcüklere inanıyor. Örneğin ona aptal deseler ve dövmeseler üzülür; akıllı deseler ve para vermeseler, memnun olur.”

It doesn’t matter

 Son olarak bir çizgi roman karakterinin cümlelerinden örnek vereceğim. Batman’in paralel evrendeki yansıması olan nihilist Owlman karakteri. Anlamsızlıktan doğan hiç tercihi Owlman’in evreni yok etmek istemesine yol açar.  Şu sahnede konuşulanlar ciddi değerlendirme gerektirmektedir.

Owlman: Verdiğimiz bütün kararlar anlamsız. Çünkü başka bir yerde, bir Paralel Dünyada, tam tersi kararı veririz. Biz hiçiz. Hiçten bile azız.

– Bunu nasıl söylersin? Biz zenginiz, fethedenleriz.

Owlman: Ama burada fakiriz, köleyiz. Burada anne-babamız hiç tanışmadı biz de hiç doğmadık. Burada, nükleer savaş dünyanın sonunu getirdi. Burada, hiçbir balık sudan çıkmaya cesaret edemedi insanoğlu da hiç evrimleşmedi. Böyle sürüyor; sonsuz olasılık var.

Batman: Hepsini öldüreceksin. Gelmiş geçmiş herkesi.

Owlman: Ve de yaşayacak olan herkesi. Olası tek gerçek seçimi yapmayı seçtim.

Batman: Delisin sen.

Owlman: Gerçekten fark eder mi?

Batman: Hangi korkunç hata seni bu yola soktu?

Owlman: Aslında fark etmez. Hiçbir şey fark etmez.

Son sahnede Batman Owlman’i bomba ile başka bir gezegene gönderir. Bombanın patlatılması iptal edilsin mi diye sorar bilgisayar Owlman’e. Bomba patlarsa Owlman ölecektir. Şu cevabı verir ve bombayı iptal etme zahmetine girmez.

It doesn’t matter.

Konu hakkında şu beş dakikalık videoya göz atılabilir. Nihilizm tanımı ile ilgili kaynak için buraya bakabilirsiniz.