Oligarşinin demir yasası, toplumsal örgütlerle ilgili iletişim kaynaklı bir sorunu tanımlamak için kullanılır. Bağlamı siyasi partiler, sendikalar vs gibi yapılar olsa da herhangi bir örgüt yeterince kalabalıklaştığında bu yasa kaçınılmazdır. Oligarşinin demirden yasası adını “bükülmez” anlamında almıştır. Türkçe’de “oligarşinin tunç yasası” olarak da kullanılmış kaynaklarda. Alman sosyolog Robert Michels’in görece yeni sayılabilecek teorisi iki önemli gerçeği anlamamızı sağlar. Bir, demokrasi kendi içinde oligarşik yapıları üretmek zorundadır. Yani demokrasi o kadar da demokrasi değildir. İki, İnsan doğası psikolojik ve sosyolojik bariyerler gereği iletişimi bir noktaya kadar sağlıklı yönetebilir. Birinci önemli gerçekle başlayalım.
Demokratik kurumlar neden oligarşiye dönüşmek zorundadır?
Demokrasi siyasi partiler, sendikalar, sivil toplum örgütleri gibi çok sayıda paydaştan oluşur. Bu örgütlerin her biri kendi içinde bürokrasi ve hiyerarşi üretir. Hiyerarşinin olduğu yerde de ister istemez oligarşi ortaya çıkar. Hiyerarşi örgütlenme için şarttır. Bir numara ya da eşitler arasında birinci ön plandadır ve bir numara etrafına diğerlerini toplar. Bu oligarşik yapı diğerlerinin önem olarak önüne geçer. İşlerin nasıl yürüdüğünü (özellikle bürokraside) ve karar almak mekanizmalarını bu kişiler bilirler ve dahası etki edebilirler. Bazı önemli kararlar örgütün haberi olmadan çok öncesinde yemek masalarında alınabilir. Bu bilgi, bu oligarşik yapıyı örgütün önüne geçirir ki zaten bu yapı çoğunlukla örgütün onayını almış kişilerdir.
Bir numara Weberyen yöntemlerden biriyle otoritesini kurar. Artık bir seçilmişler topluluğu bir politbüro ortaya çıkmıştır. Bu oligarşik yapı bütün sosyal örgütler için geçerlidir. Tüm örgütler gibi en büyük örgüt olan kamu bürokrasisinde de oligarşinin demirden kanunu geçerlidir. Yasal otorite, örgütün bir numarası olur ve etrafında bir halka oluşur. Bir numara güç kazandıkça bu halkanın zincirlerini değiştirebilir. Bunu birçok sebeple yapabileceği gibi amaç örgütteki olası bir rakipten kurtulmak da olabilir.
Bir iletişim engeli olarak insan doğası
Oligarşinin demir kanunu ile ilgili olarak ikinci önemli nokta ise örgüt içinde oluşan oligarşi nedeniyle iletişimin azalması ve örgütün sağlıksız kararlar almaya başlaması sürecidir. Bir numaranın etrafını saran zinciri aşıp da bir numara ile iletişim kurmak kolay değildir. Özel kalemi geçmek mümkün olmayabilir. Ayaküstü söylenen sözlerin de bir tesiri olmayabilir. İletişim kurulsa bile oligarşinin düşüncesi daha önemli olacağından dışarıdan birinin söylediği sözler ciddiye alınmayabilir.
Bir numaranın etrafında kimler bulunacaktır? Bir numara etrafına zamanla daha çok kendini onaylayan insanları toplama eğiliminde olacaktır. Karşı tarafın bizi onaylamaması, fikirkerimizi tasdik etmemesi bir iletişim engelidir. İnsanlar aile yaşamında bile eşlerinin kendilerini onaylamasını ve desteklemesini isterler. Bu insani bir eğilimdir. Zıt fikirlere çoğu zaman sadece tahammül ederiz ki tahammül de hamallıkla aynı kökten gelir. Onları üstümüzden atmamız gereken yükler olarak görebiliriz. Lider zamanla etrafına kendini onaylayacak ve kendi istediği gibi konuşacak insanları toplama eğiliminde olacaktır. Oligarşik halkada yer almayan, başka örgüt mensubu artık lidere ancak halkadaki biri vasıtasıyla ulaşabilecektir.
Liderin güvendiği ya da iş yapmayı seçtiği bu insanlar artık liderin haber alma kaynaklardır. Bir enformasyon bu kişiler aracılığı ile lidere ulaşır fakat burada bazı sorunlar vardır. Bir numaranın halkasındaki kişiler kendi konumlarını korumak isteyecekleri için bilgiyi önemsizleştirebilir, önemsiz yanını önemli gibi gösterebilir ya da önemsiz bir konuyla ilgili farkındalığı arttırmaya çalışabilir. Bu süreç lideri körleştirebilir. Oligarşinin içindeki bireyler nasıl konumlarını korumak istiyorlarsa oligarşi toplu halde de kendi konumunu korumak için işbirliği içinde olacaktır. Oligarşi onlara ulaşan enformasyonu kendi yararlarına kullanmak isteyecektir. Oligarşinin çıkarları ile örgütün çıkarları ya da toplumun çıkarları çatıştığında oligarşi kendi yararlarını önceleyebilir.
Oligarşinin demir kanunu yazıdaki iki önemli noktadan yola çıkarak şöyle özetlenebilir. Demokratik kurumlar hiyerarşi oluşturmak zorunda oldukları için demokratik olmaktan uzaklaşırlar ve tek adam ya da azınlık yönetimine dönüşebilirler. Oluşan bu oligarşi de birey ya da grup olarak kendini korumak istediğinden kendi çıkarları gereği iletişimi bozabilir. Bilgi ya da haber doğru iletilmeyebilir ya da örgütün yararına hamlelere, oligarşiye zarar vereceği gerekçesiyle izin verilmeyebilir.
Bir Cevap Yazın