Sanayi Devrimi insanlık tarihindeki en önemli olaylardan biri ve bitmiş değil. Bugün ileri aşamalarını tecrübe ettiğimiz sanayi devrimi 19.YY’dan bu yana dünyamızı değiştirmeye devam ediyor. Süreç bitmiş değil, değişim halinde. Endüstri 4.0 dediğimiz şey sanayi devriminin günümüze uzanmış halidir demek yanlış olmayacaktır.
Sanayi Devrimi XVIII. yüzyıl sonlarında İngiltere’de başlayıp, hızla Batı Avrupa’ya yayılan ve dünyanın iktisadî çehresini değiştiren büyük bir İktisadî harekettir. Bu hareket,makinelerin icadı ve sanayiye uygulanması hareketidir.
Bu inkılâbın ruhu, buhar kuvvetidir. XVIII. yüzyıl sonlarından başlayarak insanın emrine giren bu kuvvet, insanlığın tarihinde buhar çağını açtı. Buharın üretim vasıtalarında uygulanması, el tezgâhçıhğını ortadan kaldırılmasını ve netice olarak ucuz ve bol mal istihsalini sağladı. Hareket ilk önce İngiltere’de dokuma sanayi kolunu sardı. Hızla diğer işkollarına yayıldı. Hele kara ve deniz ulaştırma sistemi bu sayede tamamen değişti. Dünyanın Ekonomik çehresi kısa bir zamanda değişti.
Şevket Süreyya Aydemir / Tek Adam (3. cildi)
Bu değişikliğin ilk sonucu, dünyanın ikiye bölünmesi oldu:
- Makinelere sahip olan memleketler,
- Makineden mahrum olan memleketler,
Bu bölüntüde makineye sahip olan memleketler, kendi ucuz ve kolay üretilen sanayi mamulleriyle, makineden yoksun memleketlerdeki ilkel ve tezgâhlara dayanan mahalli sanayi süratle çökerttiler. Bu memleketleri sanayisizleştirerek Batı sanayinin müşterisi, tüketicisi haline getirdiler. Bu mamulleri satın alabilmek için o memleketler, daha ziyade, hammadde üreticisi ülkeler haline sürüklendiler. Fakir, tâbi ve her türlü modem sanayiden mahrum sömürge ve yarı sömürgeler haline geldiler.
Şevket Süreyya Aydemir / Tek Adam (3. cildi)
Sanayi Devrimi’nin Nedenleri?
Sanayi Devrimi’ni ortaya çıkaran koşullar nelerde ve neden bu ekonomik hareket Osmanlı’da değil de (Sanayi Devrimi neden Osmanlı’da ortaya çıkmadı?) İngiltere’de ortaya çıkmıştı? Şu nedenleri yazmak mümkündür.
Başlangıçta sanayi piyasanın talebine bağlı olarak tekstil sektöründe ortaya çıktı. Hintli dokumalara artan talep iplik eğirme tekniklerini, madenlerde biriken suların dışarı atılması için pompa tekniklerinin ilerlemesi ve İngiltere’de kereste kıtlığı nedeniyle yeni enerji türlerinin aranması endüstri devriminin gelişmesinde etkili olmuştur. Biraz daha özel sebeplere bakarsak:
1- Coğrafi Keşifler sonucu, esir ticareti, korsanlık ve çok çok karlı ticari faaliyetler sonucu İngiltere dünyanın en zengin ülkelerinden biri haline gelmişti. Sermaye birikimi vardı.
2- İngiltere güçlü donanması sayesinde en çok sömürge elde eden devletti. Kaynak ve pazar sorununu çözmüştü.
3- Feodal toplumdan ticari topluma geçiş aşamasında bir ülkeydi İngiltere. Eski sınıf ile yeni sınıf arasında çatışma vardı. İngiltere’yi yönetenler piyasadan gelen taleplere uyuyorlardı.
4- İcatları tespit eden ve koruyan milli bir patent sisteminin kurulmuş olması.
5- Weberci bir anlayışla finansal başarıya saygı duyulması.
6- Özel mülkiyet kavramının güç kazanmış olması. Kendi toprağına sahip olan olan ve kapitalizmi benimsemiş kalabalık bir halk.
7- Bazı mezheplerin kiliseye alınmaması ve bürokraside kendilerine yol bulamaması onları bilimsel keşiflere itmiştir.
Sanayi Devrimi’nin Sonuçları
1- Nüfus artış hızı değişti.
Sağlık hizmetlerinin gelişmesiyle birlikte dünya nüfusu daha hızlı artmaya başladı. Çok kalabalık büyük şehirler ortaya çıkmaya başladı. (Bugün durum gelişmiş sanayi ülkelerinde değişmeye başlamıştır.)
2- İşçi sınıfının ortaya çıkışı
Sermayenin önem kazanmasıyla birlikte artık el işlerinde, tezgahlarda ve tarımda çalışan nüfus fabrikalarda çalışmaya başlamıştır. Bu da yeni büyük bir sınıfın doğmasına neden olmuştur. Günümüze kadar gelen sorunlar ortaya çıkmıştır.
3- Verimlilik artmış ve dünya ekonomisi büyümüştür.
Sanayi üretimine bağlı bol ve ucuz ürünler piyasada yerini almış, fiyatlar ucuzlamıştır. İstihdam artmıştır. Bunun yanında sanayileşemeyen ülkeler için bu durum geçerli değildir.
4- Kırdan kente gön ve kalabalık kentlerin ortaya çıkışı
Sanayi devrimi ile birlikte limani ulaşım hammadde ve yan sanayi gibi bağımlılıklar nedeniyle kentlerde fabrikalar kurulmuştur. İş için bu şehirlere kırsal kesimlerden insanla gelmiş ve büyük kentler ortaya çıkmıştır. Sanayileşme ile birlikte nüfus kırsaldan kentlere göç etmeye başlamıştır.
Sanayi Devrimi’nin elbette olumsuz sonuçları da olmuştu. Özellikle bu inkılabı gerçekleştiremeyen ülkelerde.
Sanayi Devrimi ve Osmanlı ya da Sanayi Devrimi’nin Osmanlı’ya etkileri
Sanayi Devrimi Osmanlı’yı son derece olumsuz etkilemişti. Birinci Dünya Harbi sonlarında (1919} dünyanın % 77,2’si sömürge ve yarı sömürge halinde idi.
Osmanlı İmparatorluğu, bu son kısma giren yarı sömürgelerden biriydi. Sömürgeler, yabancı bir devletin hem siyasî-askerî, hem iktisadî hâkimiyeti ve nüfuzu altında olan ülkelerdi. Yarı sömürgeler şeklen bağımsız görünmekle beraber, hakikatte gene yabancı ülkelerin imtiyaz ve kontrolları ve bilhassa iktisadî hâkimiyetleri altında olan memleketlerdi. (Mesela Türkiye, İran, Çin vs. gibi).
Osmanlı imparatorluğu, bu yan sömürge nizamının tamamen içindeydi. Bir taraftan kapitülasyonlar, borçlandırma yolu ile istismarlar, diğer taraftan, kapitülasyonların da yardımıyla millî sanayi çöktü. Batının sanayileşmesi suretiyle Türk halkı soyguna maruz kaldı. Neticede Türklerin gittikçe fakirleşmesi, Osmanlı Devleti’nin son yüz elli yıllık tarihinin, en acıklı gelişmesidir. Kaldı ki yabancı mamullerin Türkiye’ye ithali ve Türk gıda ve hammaddelerinin yabancı ülkelere ihracı işi de, Türk soyundan olanların değil, Türkiye’deki azınlıklar ile, yerleşmiş Frenklerin elindeydi.
Şevket Süreyya Aydemir / Tek Adam (3. cildi)
Kaynak:
Yazıyı yazarken Şevket Süreyya Aydemir’in Tek Adam kitabının üçüncü cildinden ve Dergipark’ta bulunan bu makaleden faydalandım.
Bir Cevap Yazın