Yol Medeniyettir

Akılda kalıcı olması adına bir siyasi söylemi lojistik ve kalkınma bağlamında genişleterek ele almak mümkün. Buradaki yol, bir ülkenin lojistik kapasitesi (kara, deniz, demir, hava ve iç su yolları) ve insan ulaşımı altyapısını kapsayan geniş bir anlamda kullanılmıştır. Bisiklet yollarını bile dahil edebiliriz. Medeniyet ise asrileşme, uygarlaşma, çağı yakalama ve modernleşme gibi sözlüklerde birbirini refere eden kavramlar bağlamında kullanılmıştır. Bir ülkenin kalkınmasının ya da modernleşmesinin nasıl mümkün olabileceği karmaşık bir konudur. Tüm insan ve ülkelerin odağındaki “kalkınma” belli formüller izlenerek ulaşılabilecek bir hedef olsa sanırım herkesçe ulaşılırdı.

Kalkınma ülkelerin kendi iç şartlarına göre gerçekleşebilecek ya da hayal olabilecek bir durumdur. Bir ülke sahip olduğu avantaj ve dezavantajlara göre bir strateji belirler ve kalkınma hedeflerine ulaşmaya çalışır. Kalkınmanın en önemli adımlarından birisi de şüphesiz lojistikle ilgilidir. Bir ülkenin karayolu, demiryolu, liman altyapı ve bağlantıları, lojistik yük ve insan taşıma kapasitesi kalkınmanın önemli bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Dünya Bankası’nın lojistik performans endeksi (LPI) incelendiğinde en yüksek puanı alan ülkelerin aynı zamanda en zengin ülkeler olduğu göze çarpmaktadır. Türkiye bu listede 2018’de 47.sıradayken 2023’de 38. sıraya ulaşmıştır. LPI’da Avrupa’dan en yüksek puanları alan ülkeler şunlar:

• Danimarka: 4,3 puan ile listenin en başında yer alıyor ve küresel olarak birinci sırada bulunuyor.
• Singapur: 4,3
• Finlandiya: 4,1 puanla ikinci sırada.
• Almanya: 4,1 puanla Finlandiya ile aynı puanı paylaşarak üçüncü sırada yer alıyor.
• Hollanda: 4,0 puan ile dördüncü sırada.
• İsviçre: 4,0 puan ile Hollanda’yı takip ediyor.
• İsveç: 4,0 puan ile üst sıralardaki yerini koruyor.
• BAE – ~4,0
• Fransa, Japonya, İspanya, Tayvan – ~3,9
• Güney Kore, ABD – ~3,8
• Afganistan – LPI skoru: ~1,9 (sonuncu sırada yer aldı)
• Libya – Yaklaşık 1,9, Afganistan ile başa baş

Ayrıca düşük performanslı ülkeler arasında Kamerun, Somali, Haiti gibi ülkeler var. Rusya‘nın puanı iç su yollarına rağmen 2.6. Lojistik performansın altı kritere göre belirlendiği bu ölçümdeki kriterlerden birisi de yolların altyapı durumları. Listeyi altyapı puanlarına göre ABD ve Çin’i dahil ederek listelediğimizde karşımıza çıkan tablo şu şekilde:

Altyapı Puanına Göre Ülkeler Sıralaması

1. Almanya: 4.1 Puan (AB Üyesi)
2. Amerika Birleşik Devletleri: 3.9 Puan
3. Çin: 3.8 Puan
4. Türkiye: 3.4 Puan
5. Macaristan: 3.2 Puan (AB Üyesi)
6. Romanya: 3.2 Puan (AB Üyesi)
7. Bulgaristan: 3.2 Puan (AB Üyesi)

Türkiye lojistik ve insan hareketi açısından avantajları ve dezavantajları olan bir ülke. Özellikle altyapı meselesinde, iç su yollarının mal ve insan taşınmasına uygun olmaması bir dezavantajdır. Almanya Ren ile, ABD Mississippi ile Çin ise farklı iç su yollarıyla lojistik konusunda önemli bir avantaja sahiptir. Bu yollar büyük yatırımlar yapmadan ucuza ekolojik şekilde mal taşınmasına imkan sağlar. Üstelik, birbirinden farklı nehirler zamanla ara bağlantılar ve projelerle başka nehirlere bağlanmış; böylece yıllık yük taşıma kapasiteleri arttırılmıştır.Türkiye’nin Fırat ve Dicle gibi büyük nehirleri bu kapasiteden yoksundur. Diğer sorun ise Türkiye’de demiryolu yeterince gelişmediği için limanlara mal ulaştırmak yeterince verimli olmayabilir. Ülkedeki bölgelerin birbirlerine mal göndermeleri listenin üst sıralarındaki ülkeler kadar verimli şekilde yapılamamaktadır.

Yol anlayışı karayolu ile sınırlı kalırsa

Batı Avrupa’nın Almanya ve Fransa gibi ülkeleri her tarafa ulaşan demiryolları sayesinde demiryolu merkezli küçük sayılabilecek yerleşim yerleri kurmuşlar. Her tarafa bu demiryolları ile ulaşmak mümkün. Aynı demiryolu bir durak ötedeki ana tren istasyonuna gitmek için de kullanılıyor uluslarası yolculukları tamamlamak için de. Tamamen hızlı trenleri kullanarak neredeyse bütün Avrupa’yı gezmek mümkün. Demiryollarının bu kadar geniş bir ağa sahip olması karayollarına olan yükün de azalmasını sağlıyor. Yük ve insan taşımacılığının bir kısmının demiryollarıyla ya da iç su yollarıyla yapılması kara trafiğini rahatlatıyor. Yollarda daha az tır oluyor böylece. Karayolları ne kadar lojistiğin kalbi olsa da diğer yolların varlığı ciddi bir avantaj daha sağlıyor. Karayollarının rahatlatılması şehirlerin sakinleşmesini sağlayarak hayat kalitesini arttırıyor.

Türkiye’de demiryollarını ve istasyonları bütün şehirlere sokmak için geç kalınmış olabilir. Çoğu şehir merkezinde böyle bir istasyonu yapacak kadar yer bile yok. Şehrin kalbinde olmasa da belki otogarlara harici bağlantılar yapılabilir. Türkiye’de demiryollarının Batı Avrupa ülkeleri gibi yaygın olmamasının nedenleri arasında sermaye sorunu vardır. Bunun yanında Türkiye’nin dağlık bir ülke olması ve yol yapım maliyetlerinin yüksek olması gibi sebepler vardır. Buna rağmen ülkenin demiryolu kapasitesinin güçlendirilmesi planlanmaktadır. Gemini’a göre 2053 Ulusal Ulaştırma Ana Planı kapsamında bu payın %21,93’e çıkarılması hedeflenmektedir.

Özellikle demiryollarında belirlenen hedeflere ulaşıldığında bu durum günlük yaşantımıza yansıyacaktır. Demir İpek Yolu ve diğer projeler tamamlandığında kalkınma hedeflerine daha hızlı ulaşılacaktır. Başlığa dönersek, evet yol medeniyettir. Her türlü yol özellikle lojistik ve insan mobilitesi açısından yapılan yol yatırımları ülkelerin çağdaşlaşmasını hızlandıracaktır. Yol sadece karayolu demek değildir. Karayolunu insan ulaşımının ana öğesi olarak belirlemiş bir ülkede en azından yük taşımacılığının anlamlı bir oranda demiryollarına kaydırılması ülke insanını birçok açıdan rahatlatacaktır. Güvenli ve sakin trafiğin insanda daha az stres yaratan şehirler oluşturmanın bir şartı da budur.

Not: Yazıdaki kaynaklar çoğunlukla Chatgpt ve Gemini’dan alınmıştır. Bu kaynaklar doğrulama sorumluluğunu kullanıcılara bırakmaktadırlar.