Dürtme (Teorisi) – Richard H. Thaler

Dürtme (Teorisi) Richard H. Thaler’ın davranışlarımızın küçük düzenlemelerle nasıl daha akılcı haline getirilebileceğini anlattığı ve bu teorinin günlük hayattaki örneklerine de yer verdiği kitabı. İnsanların verdiği kararların tamamen akılcı olmadığına dair ciddi kanıtlar var. Akılcı olan yerine kolay olanı seçme eğilimindeyiz. Düşünmek, zihnimizi daha aktif olarak kulanmamızı gerektiren ikinci sistemi çalıştırdığı için seçeneklerden daha kolay olana yönelmek karar alma mekanizmamızın bir kusuru.

Dürtme teorisi, Hızlı Düşünme ve Yavaş Düşünme kitabında bahsedilen, karar alırken yaptığımız hataları açıklamakla kalmıyor bunları bir adım öteye taşıyarak yapılması gerekene odaklanıyor. “İnsan kararları akılcı değilse onları bazı küçük düzenlemelerle daha akılcı hale getirebiliriz.” İşte bu akılcı hale getirme işine dürtme diyor yazar. İnsan davranışlarını küçük düzenlemelerle daha akılcı hale getirme düşüncesi faşizmi çağrıştırabilir ama örnekleri gördükçe bunun kamu yararı için düşünülen konular olduğunu göreceksiniz.

Raflarda bulunan ürünlerden sağlıklı ve ucuz olan yerine hazırlanması kolay olana yönelebiliriz. Satın alacağımız iki ürün varsa ve ürünlerden biri A merketinde, diğeri ise B marketindeyse gir çık yapmamak için iki ürünü de aynı marketten satın alabiliriz. Dürtme teorisinden bahsederken verilebilecek iki önemli örnek var. Birisi organ bağışı, diğeri ise pisuvardaki sinek.

Organ bağışı için dürtme

2003’te yayımlanan bir makalede, organ bağışı oranının Avusturya’da %100’e yakın ama Almanya’da sadece %12, İsveç’te %86 ama Danimarka’da sadece %4 olduğu belirtildi. Benzer kültürlere sahip oldukları halde ülkelerin organ bağışlamaya olan tutumları arasındaki bu ciddi farkın nedeni neydi? Neden Avusturya ve İsveç’te ehliyeti aldığınızda organ bağışı seçeneğinin varsayılan olarak seçilmiş olmasıydı. Eğer isterseniz organ bağışını sonradan hayıra çevirebilirsiniz. Almanya ve Danimarka’da ise varsayılan olarak hayır seçiliydi. Eğer isterseniz sonradan evete çevirebilirsiniz.

İnsanlar seçimlerini kolay olandan yani uğraştırmayandan yana kullandıkları için bu korkunç fark ortaya çıkmıştı. Aslında organ bağışı konusunda insanlar aynı tutumlara sahipken, küçük bir düzenleme bu oranı çok ciddi derecede artırabiliyordu. Burada insanlar daha akılcı bir karar olan organ bağışına evet demeleri için dürtülmüşlerdi.

Pisuvardaki sinek ve dürtme

Kimi pisuvarlarda deliğin hemen yakınında bir sinek yapıştırması olur. Bu olayı Amsterdam’da ki temizlik işçileri uygulamışlar. Tuvalete gelen kişiler pisuvardaki sineği hedeflemişler ve dışarı taşırma gibi temizlik problemleri çok ciddi oranda azalmış. Sadece bir sinek çıkartması sayesinde kendileri için ciddi bir sorunu çözmüşler.

Günlük hayat ve dürtme teorisi

Dürtme teorisi ekonomiden günlük hayata her alanda faydalanılabilecek bir teori. Kamu yararı için değil satış için de kullanılabilir tabii. Kimi büyük mağazaların birçok ürün sunmak yerine birkaç ürün sunarak daha kolay tercih yapmamızı sağlayarak satışlarını çoğaltabilirler. Restoranlarda sunulan menülerde de benzer bir dürtme işlemi vardır. Seçtiğiniz menüdeki içecek varsayılan olarak kola olduğu için kolayı tercih edebilirsiniz. Teorinin günlük hayata etkileriyle ilgili şöyle bir yazı var.

Konunun özü insanın çaba harcamamak için kendisine sunulanı değişitirmeme eğiliminde olması. Tembel olduğumuz için varsayılanı çok düşünmeden kabulleniyoruz. Bazı düzenlemeler yaparak insanın bu özelliğinden faydalanmak mümkün. Örneğin işyeriniz size maaşınızın tamamını alabileceğinizi ya da %5’ini emeklilik fonuna aktarabileceğinizi söyledi. Bu seçeneklerden hangisinin daha iyi olduğu bir uzmanlık alanıdır. Maaşınızın bir kısmının emeklilik fonuna aktarılması doğru seçenek ise, bu seçeneğin varsayılan olarak size sunulması bir dürtme faaliyetidir. Neden en iyi seçeneği varsayılan seçenek olarak belirlemeyelim?

Dürtme kitabındaki örneklerin bir kısmı Hızlı ve Yavaş Düşünme kitabında da var. Birbirlerini tamamlayıcı kitaplar. Bu kitabı sevdiyseniz Hızlı ve Yavaş Düşünme kitabını da seveceksinizdir. Davranışsal iktisat alanında önemli isimler bu kitapların yazarlar. Dürtme kitabını buradan satın alabilirsiniz.